Αφιέρωμα στον Βιτάλι Μάνσκι

Σκηνοθέτης, παραγωγός, ιδρυτής του Φεστιβάλ Artdocfest, υπεύθυνος για τη θέσπιση του «Laurel», του σημαντικότερου βραβείου ντοκιμαντέρ στη Ρωσία, ο ουκρανικής καταγωγής Βιτάλι Μάνσκι, πέρα από μια πολυδιάστατη προσωπικότητα, είναι ένας από τους επιφανέστερους Ρώσους ντοκιμαντερίστες. Το έργο του, που αριθμεί περισσότερες από τριάντα ταινίες, διακρίνεται για το ασυμβίβαστο πνεύμα και την κριτική του ματιά. Σ' αυτό καταγράφει τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στη Ρωσία, ενώ δεν παραλείπει να γυρίσει πίσω στα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης για ν’ αναστοχαστεί τη νεότητά του, τις εβραϊκές του καταβολές, αλλά και για ν’ αφηγηθεί όσα σημάδεψαν τη γενιά του. Κεντρική θέση στα ντοκιμαντέρ του καταλαμβάνουν οι κοινοί άνθρωποι και οι δυσκολίες της καθημερινότητάς τους. Με όχημα το ρεαλισμό και μ’ έναν εθνογραφικό λυρισμό, ο σκηνοθέτης αφηγείται τις ιστορίες τους, ξεδιπλώνοντας μια πλούσια ανθρωπογεωγραφία που ξεπερνά τα όρια της χώρας του.

Τα Ιδιωτικά χρονικά. Μονόλογος (1999), μια μυθοπλαστική βιογραφία για τη νεότητα της γενιάς του που έφυγε μαζί με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, έχουν ως άξονα έναν μονόλογο που προήλθε από οικογενειακά βίντεο και φωτογραφίες. Στο Τι είν’ η πατρίδα μας (2005), ένα δοκίμιο για τις εβραϊκές του ρίζες, αναζητεί σε Ισραήλ, Ουκρανία, ΗΠΑ και Καναδά τους παλιούς του συμμαθητές που, αν και ως Νεαροί Πιονέροι ορκίστηκαν πίστη στην ΕΣΣΔ, την εγκατέλειψαν ή, όπως στην περίπτωση της οικογένειάς του, άλλαξαν όνομα και παρέμειναν στη χώρα.

Στο Μπρόντγουεϊ, Μαύρη Θάλασσα (2002), αποτυπώνει την ασυνήθιστη καθημερινότητα σ’ ένα καλοκαιρινό θέρετρο των λαϊκών τάξεων, τόπο συνάντησης προσφύγων από τον Καύκασο, την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν, αλλά και Ρώσων. Στον Αγωγό (2013), ακολουθεί τη διαδρομή του φυσικού αερίου από τη Σιβηρία στη Δυτική Ευρώπη και παρατηρεί τις ανισότητες και τις αντιθέσεις των χωρών που διασχίζει, σκιαγραφώντας το πορτρέτο της σύγχρονης Ευρώπης.

Ξεχωριστή θέση στη φιλμογραφία του κατέχουν τα ντοκιμαντέρ που γύρισε για την Κούβα και τη Βόρεια Κορέα. Στο Πατρίδα ή θάνατος (2011), εκθέτει την ασυμφωνία μεταξύ μύθου και πραγματικότητας, προπαγάνδας και κοινωνικής αποσύνθεσης, καθώς και το αίσθημα διάψευσης εκείνων που γεννήθηκαν πριν από την κουβανική επανάσταση, σε μια υπαρξιακή αφήγηση που εμπλέκει διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Στο απόλυτα ελεγχόμενο από τις βορειοκορεάτικες αρχές Κάτω από τον ήλιο (2015), καθιστά σαφές πως η παραμόρφωση της πραγματικότητας αποτελεί την καθημερινή συνθήκη της χώρας. Ο Μάνσκι αφήνει την κάμερα να κινηματογραφεί πριν και μετά τις επίσημες λήψεις, καταφέρνοντας όχι μόνο να συλλάβει τα συναισθήματα της πρωταγωνίστριας και των συμμαθητριών της, αλλά και να αποδομήσει την, κατά το καθεστώς, «ιδανική ζωή» των πολιτών της χώρας.

Στο έντονα προσωπικό Δεσμοί αίματος (2016), ο σκηνοθέτης διατρέχει την Ουκρανία μετά τα γεγονότα της πλατείας Μεϊντάν προκειμένου να διερευνήσει μέσα από την εκτεταμένη του οικογένεια τον αντίκτυπο του εμφυλίου στην ουκρανική κοινωνία και να εξετάσει την εύθραυστη έννοια της εθνικής ταυτότητας.

Με την ενδεικτική αυτή επιλογή από το πλούσιο και πολυβραβευμένο έργο του Μάνσκι, το ΦΝΘ συστήνει έναν σπουδαίο ντοκιμαντερίστα, που ανανέωσε καλλιτεχνικά το είδος στη χώρα του και, παράλληλα, μέσω της θεσμικής του δράσης, στηρίζει καίρια την ανεξάρτητη παραγωγή ντοκιμαντέρ.

Δημήτρης Κερκινός
Επικεφαλής Προγράμματος