Στο πλαίσιο της Αγοράς του 25oυ Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 9 Μαρτίου, στο MOMus - Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, συζήτηση με τίτλο Ντοκιμαντέρ για Παιδιά, ένα Εκπαιδευτικό Εργαλείο. Οι ομιλήτριες στην εκδήλωση ήταν η Chiara Boschiero από το Biografilm Festival, η Kathi Seemann από το Dok Fest München, η Μαρία Παπασωτήρη από το Μουσείο Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και η Αθηνά Καρτάλου, γενική διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου. Οι καλεσμένες της συζήτησης είχαν την ευκαιρία να συστήσουν στο ευρύτερο κοινό τις πρωτοβουλίες των φορέων τους στο πεδίο της χρήσης του ντοκιμαντέρ ως εκπαιδευτικού εργαλείου για παιδιά και νέους.
Την παρουσίαση και συζήτηση συντόνισε η γενική διευθύντρια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Ελίζ Ζαλαντό. «Όπως ξέρετε, το Φεστιβάλ δεν εστιάζει μόνο στην εκπαίδευση, ωστόσο έχει πάρα πολύ μεγάλη εμπειρία και γνώση στο πεδίο της κινηματογραφικής εκπαίδευσης και της εκπαίδευσης μέσα από το σινεμά και το ντοκιμαντέρ. Συμμετέχουμε σε πάρα πολλές ελληνικές, αλλά και διεθνείς πρωτοβουλίες. Θεωρήσαμε, λοιπόν, ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό να συζητήσουμε και να κλείσουμε τις εκδηλώσεις της Αγοράς του φετινού Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ με αυτό το θέμα, που δεν αφορά μόνο την εκπαίδευση, αλλά και την αναγέννηση της βιομηχανίας μας», είπε στην έναρξη της παρουσίασης.
Στη συνέχεια, έδωσε τον λόγο στην Kathi Seemann, η οποία μίλησε για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που διοργανώνει το Dok Fest München. «Δεν είμαστε ένα φεστιβάλ για νεαρό κοινό, αλλά το εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες του φεστιβάλ. Σήμερα θα παρουσιάσω ένα από τα κύρια προγράμματά μας, το οποίο ονομάζεται School for the Art of Seeing. Είναι ένα πρόγραμμα που στοχεύει σε σχολικές τάξεις. Καλούμε σχολικές τάξεις και έρχονται και βλέπουν τρία συνολικά ντοκιμαντέρ μικρής διάρκειας, 30 περίπου λεπτών, με τη συνοδεία ενός εκπαιδευτή από τον χώρο των μίντια και στη συνέχεια συζητάνε για αυτό. Συχνά καλούμε και τους δημιουργούς των ντοκιμαντέρ, ώστε τα παιδιά να έχουν τη δυνατότητα να μιλήσουν με αυτούς και να τους υποβάλλουν ερωτήσεις. Αυτή είναι μια διαδικασία που ενθουσιάζει πολύ τα παιδιά. Αυτή η διαδικασία τούς βοηθάει να αντιληφθούν ακόμα και το πώς κάποιος δημιουργός μπορεί να μεταχειριστεί μια ιστορία ή την αλήθεια συνολικά», σημείωσε. «Ο βασικός στόχος του προγράμματός μας είναι να δείξουμε στους νέους ανθρώπους ότι και το ντοκιμαντέρ μπορεί να είναι πολύ ενδιαφέρον, ακριβώς όπως και μία ταινία μυθοπλασίας. Είναι πολύ σημαντικό για μας οι πρωταγωνιστές των ντοκιμαντέρ αυτών να έχουν περίπου την ίδια ηλικία με τους μαθητές, ώστε να μπορούν οι μαθητές να ταυτιστούν τόσο με τους ίδιους όσο και με την ιστορία που λέγεται». Όπως εξήγησε η Kathi Seemann, το συγκεκριμένο πρόγραμμα πραγματοποιείται και διαδικτυακά, ώστε να δώσει πρόσβαση σε δασκάλους και μαθητές από διαφορετικές περιοχές. «Έχουμε δημιουργήσει και μια αίθουσα κινηματογράφου διαδικτυακά, με ντοκιμαντέρ μικρής διάρκειας και ένα πρόγραμμα που ταιριάζει σε μία τάξη διάρκειας 90 λεπτών. Ετοιμάζουμε τα πάντα για τον δάσκαλο, ώστε να τον διευκολύνουμε. Έχει στη διάθεσή του ένα βίντεο με την ταινία, μία εισαγωγή, μία δραστηριότητα, αλλά και μία συνέντευξη με τον δημιουργό. Περιλαμβάνουμε επίσης και επιπλέον δραστηριότητες τις οποίες μπορούν να κάνουν στο πλαίσιο της θέασης του ντοκιμαντέρ, αλλά και ειδικό παιδαγωγικό υλικό, μεγάλης έκτασης. Δίνουμε, επιπλέον, στον δάσκαλο τις απαντήσεις στις δραστηριότητες, αλλά και έξτρα πληροφορίες σχετικά με το ντοκιμαντέρ για να τον βοηθήσουμε να καταλάβει και ο ίδιος τι βλέπει και να μη χρειάζεται να κάνει μεγάλη προετοιμασία για την τάξη του».
Η Kathi Seemann παρουσίασε και ένα δεύτερο πρόγραμμα, με τίτλο Nextus. «Αυτό είναι ένα πρόγραμμα στο οποίο συνεργάζονται το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το Φεστιβάλ της Βαρκελώνης και το Doc Fest του Μονάχου. Είναι μία διαδικτυακή πλατφόρμα για σχολεία και αφορά ταινίες μεγάλου μήκους. Το σημαντικό σε αυτή την πλατφόρμα είναι ότι έχουμε οργανώσει τις ταινίες σε κατηγορίες θεματολογίας, ώστε οι δάσκαλοι να μπορούν να εντοπίζουν την κατηγορία που θέλουν και να δίνουν διαφορετικές οπτικές γωνίες πάνω στα ίδια ζητήματα. Το πρόγραμμα υλοποιείται σε σχολεία στην Ελλάδα, στη Βαρκελώνη και στη Γερμανία», επισήμανε η Kathi Seemann, κλείνοντας την παρουσίασή της.
Στη συνέχεια, παρέδωσε τη σκυτάλη στην υπεύθυνη του Μουσείου Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Μαρία Παπασωτήρη. Αναφερόμενη στο πρόγραμμα Nextus, η κ. Παπασωτήρη είπε: «Βασικός στόχος του προγράμματος είναι να φέρει το νεανικό κοινό σε επαφή με ευρωπαϊκά ντοκιμαντέρ, αλλά και με τη βαθύτερη γνώση της ιστορικής πραγματικότητας του 20ού αιώνα. Είναι μια πλατφόρμα που χρησιμοποιεί το ντοκιμαντέρ για εκπαιδευτικούς λόγους και περιλαμβάνει 63 ντοκιμαντέρ, εκ των οποίων τα 31 προσφέρονται σε πολλές γλώσσες. Η συλλογή του υλικού έγινε έπειτα από προσεκτική έρευνα στα εκπαιδευτικά προγράμματα των τριών χωρών. Ο δάσκαλος έχει τη δυνατότητα να ψάξει μέσα στα ντοκιμαντέρ να βρει το θέμα, το οποίο επιθυμεί να προσεγγίσει, να δει το απόσπασμα και να χρησιμοποιήσει το συνοδευτικό υλικό που περιλαμβάνεται. Οργανώσαμε και μία σειρά από workshops, ώστε να βοηθήσουμε τους δασκάλους να εξοικειωθούν με την πλατφόρμα», τόνισε η κ. Παπασωτήρη.
«Θέλω να σας ενημερώσω και για ένα άλλο ευρωπαϊκό πρόγραμμα, το οποίο υλοποιήθηκε το 2015 και το 2017», προσέθεσε. «Πρόκειται για τη δράση Student Digital Film Project. Στο πλαίσιο της δράσης, μαθητές από τρεις χώρες, την Ελλάδα, την Πολωνία, και την Ουγγαρία, δημιούργησαν 48 ντοκιμαντέρ. Επίσης, υπάρχει και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο Τα Σχολεία Πηγαίνουν Σινεμά. Το πρόγραμμα προβλέπει τη θέαση ταινιών ντοκιμαντέρ, μυθοπλασίας και κινουμένων σχεδίων από ολόκληρο τον κόσμο και χωρίζεται σε ενότητες, βοηθώντας τους δασκάλους να επιλέξουν την ταινία που πιστεύουν ότι θα είναι η καλύτερη για τους μαθητές τους. Έχουμε, επίσης, δημιουργήσει εκπαιδευτικές δραστηριότητες για όλα τα ηλικιακά γκρουπ. Στο πλαίσιο της ετήσιας δράσης προσφέρουμε τη δυνατότητα σε σχολεία να συμμετάσχουν σε εκπαιδευτικές προβολές. Εμπλουτίσαμε το πρόγραμμα του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης με την ενότητα Next Gen, που προσφέρει μια ποικιλία από τίτλους ταινιών κατάλληλους για μαθητές 8 έως 18 ετών. Γενικά, θα λέγαμε ότι είναι πολύ σημαντικό για μας να καταφέρουμε να κάνουμε τα παιδιά να αγαπήσουν τους χώρους προβολής ταινιών αλλά και το σινεμά εν γένει», είπε η κ. Παπασωτήρη ολοκληρώνοντας την παρουσίασή της.
Τον λόγο πήρε η κ. Αθηνά Καρτάλου, γενική διευθύντρια του ΕΚΚ, η οποία μίλησε για το νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που διοργανώνει το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου με τίτλο Cinedu. «Το πρόγραμμα πραγματοποιείται με τη συμμετοχή του ΕΣΠΑ και βασίζεται στη χρήση μιας πλατφόρμας που έχει στόχο να δώσει στους δασκάλους σε όλα τα επίπεδα της σχολικής εκπαίδευσης τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν τον κινηματογράφο ως μέρος των εργαλείων τους για να βοηθήσουν τους μαθητές τους να καταλάβουν καλύτερα το εκπαιδευτικό υλικό. Πυλώνας του προγράμματος είναι η κινηματογραφική εκπαίδευση και εστιάζουμε στο να βοηθούμε τα παιδιά να αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα».
Στη συνέχεια είπε: «Είμαστε στο ξεκίνημα του προγράμματος. Στόχος μας είναι να συμπεριλάβουμε 92 ταινίες στην πλατφόρμα μέχρι το τέλος του έτους, ανάμεσά τους και 20 ντοκιμαντέρ. Η επιλογή των ντοκιμαντέρ γίνεται μέσω ενός ειδικού στον χώρο του ντοκιμαντέρ, ο όποιος επιλέγει τα κατάλληλα για το κάθε ηλικιακό γκρουπ. Tα ντοκιμαντέρ χρησιμοποιούνται περισσότερο για το μάθημα της ιστορίας, αλλά και στα ζητήματα πολιτικής επιστήμης, θρησκείας, δικαιωμάτων κ.ά. Πέρα από όλες τις πληροφορίες που περιλαμβάνονται για την ταινία, παρέχουμε στους δασκάλους και ειδικές πληροφορίες σχετικά με όλα αυτά που μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση της ταινίας, ώστε να γνωρίζουν και οι ίδιοι πώς να δομήσουν τον χρόνο τους. Τους δίνουμε επίσης τη δυνατότητα ή να παρακολουθήσουν ένα μικρό απόσπασμα για το θέμα που θέλουν ή και ολόκληρη την ταινία. Ο δάσκαλος επιλέγει τι προτιμάει κάθε φορά», επισήμανε η κ. Καρτάλου.
Στη συνέχεια, η Chiara Boschiero αναφέρθηκε στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο διοργανώνει το Biografilm Festival της Μπολόνια. «Το Biografilm Festival είναι ένα διεθνές φεστιβάλ που διεξάγεται κάθε Ιούνιο στην Μπολόνια. Έχουμε πολλά διαφορετικά εκπαιδευτικά προγράμματα και εστιάζουμε στους εφήβους και στους φοιτητές. Σήμερα, όμως, θα σας μιλήσω για ένα ειδικό πρόγραμμα, το οποίο είναι μοναδικό και πρωτοποριακό, διότι υλοποιείται μέσα σε κέντρα κράτησης ανηλίκων και σε εκπαιδευτικές κοινότητες στην περιοχή μας. Σε αυτό συμμετέχουν 9 έφηβα αγόρια τα οποία βρίσκονται σε κέντρο κράτησης ανηλίκων στην Μπολόνια και 7 ακόμα που μένουν σε μία εκπαιδευτική κοινότητα στην περιοχή μας». Στο πλαίσιο του προγράμματος προβάλλονται ντοκιμαντέρ. Η κ. Boschiero σημείωσε: «Χρησιμοποιούμε τα ντοκιμαντέρ για να δημιουργήσουμε το συναίσθημα της ενσυναίσθησης και για να οξύνουμε την κριτική σκέψη των συμμετεχόντων. Το γεγονός ότι οι πρωταγωνιστές στα ντοκιμαντέρ είναι αληθινοί άνθρωποι συνδράμει από μόνο του, άλλωστε, στη διαδικασία της ενσυναίσθησης, καθώς ταυτίζονται πολύ πιο εύκολα με τους ήρωες. Δίνουμε, επίσης, πολλή σημασία στην επιλογή των ταινιών. Προτιμούμε ταινίες, οι οποίες να δείχνουν τον πρωταγωνιστή να ξεπερνάει μεγάλα εμπόδια, να ξεπερνάει μια δυσκολία, να κάνει μια υπέρβαση. Δημιουργούμε έναν χώρο διαλόγου ανάμεσα στους σκηνοθέτες και τους νεαρούς που συμμετέχουν στα προγράμματα αυτά, ενώ διοργανώνουμε και workshops για αφήγηση ιστοριών. Στο πλαίσιο αυτό, κάνουμε κάποια παιχνίδια και κάποιες δραστηριότητες πριν τις προβολές για να τους βοηθήσουμε να γίνουν καλύτεροι στο να λένε ωραίες ιστορίες, να βελτιώσουν την ενσυναίσθησή τους μέσα από τις ιστορίες των άλλων ανθρώπων, αλλά και να μάθουν μέσα από αυτές. Όλα τα project και όλες οι δραστηριότητες περιλαμβάνουν τη συμμετοχικότητα ως κεντρική ιδέα. Αρχικά κάνουμε τα workshops για αφήγηση ιστοριών, μετά παρακολουθούμε κάποια ντοκιμαντέρ από το πρόγραμμα του φεστιβάλ και μετά τα γκρουπ σχηματίζουν μια κριτική επιτροπή», εξήγησε η Chiara Boschiero. Όπως είπε στη συνέχεια, το πρόγραμμα έχει γνωρίσει επιτυχία και αναμένεται και να επεκταθεί σε παγκόσμιο επίπεδο.
Στο σημείο αυτό, η Ελίζ Ζαλαντό θέλησε να μάθει πόσα χρόνια τρέχει το πρόγραμμα και εάν το πρόγραμμα πραγματοποιείται στα ιταλικά ή αν οι ταινίες προβάλλονται με υπότιτλους, μιας και κάποια μέλη της ομάδας προέρχονταν από μειονότητες. Όπως εξήγησε η Chiara Boschiero το πρόγραμμα υλοποιείται για τρίτη χρονιά στην ιταλική γλώσσα, καθότι ακόμα και οι μειονότητες που συμμετέχουν είναι νέοι δεύτερης γενιάς μεταναστών και ως εκ τούτου έχουν κατά κανόνα εξοικείωση με την ιταλική γλώσσα. Όπως, ωστόσο, διευκρίνισε στη σπάνια περίπτωση κατά την οποία δεν είναι εξοικειωμένοι με την ιταλική γλώσσα το πρόβλημα λύνεται μέσω της συνεργασίας, δηλαδή κάποιος αναλαμβάνει να μεταφράσει και να βοηθήσει. «Φροντίζουμε όταν έχουμε μέλη μειονοτήτων να επιλέγουμε και ντοκιμαντέρ που προέρχονται ή αφορούν τους τόπους προέλευσης των ατόμων που ανήκουν στις μειονότητες αυτές, ώστε να αισθάνονται και τα μέλη ότι έχουν και κάτι να μοιραστούν με την ομάδα. Όταν επιλέγουμε δηλαδή τις ταινίες σκεφτόμαστε από ποιες χώρες προέρχονται οι νεαροί και τι γλώσσες μιλούν, ώστε να νιώθουν ότι συμπεριλαμβάνονται», τόνισε.
Η Chiara Boschiero παρουσίασε τα συνολικά οφέλη της πρωτοποριακής αυτής εκπαιδευτικής πρωτοβουλίας. «Αυξάνεται η αυτοπεποίθησή τους, βελτιώνονται οι σχέσεις μεταξύ των κρατουμένων μέσα στη φυλακή και αποκτούν μεγαλύτερη ικανότητα να εκφράζουν τον εαυτό τους σωστά, χωρίς τη χρήση βίας. Ως μέλη της κριτικής επιτροπής αναπτύσσουν τις ικανότητές τους: μαθαίνουν να συνδιαλέγονται με τους άλλους, να εκφράζουν τον εαυτό τους, να βγάζουν αποφάσεις ως σύνολο και αισθάνονται και σημαντικοί ως άνθρωποι. Αισθάνονται ότι έχουν ευθύνη, ότι η άποψή τους και η γνώμη τους είναι σημαντική, ότι έχουν φωνή και ότι η φωνή τους ακούγεται. Ένας από τους κρατούμενους αποφάσισε, παρότι βρίσκεται ακόμα στη φυλακή, να σπουδάσει στο πανεπιστήμιο και θέλει να γίνει δάσκαλος, θέλοντας να βοηθήσει και άλλους με τη σειρά του. Καλούμε και το βοηθητικό προσωπικό που βρίσκεται γύρω από τις φυλακές, όπως τους φύλακες ή τους κοινωνικούς λειτουργούς, να συμμετάσχει. Μια τις πιο σημαντικές στιγμές είναι η συνάντηση και συζήτηση με τους σκηνοθέτες των ταινιών. Κάτι τόσο απλό για μας, όπως το να βλέπουμε ένα ντοκιμαντέρ και να μας αγγίζει μια ιστορία, για αυτούς είναι κάτι πολύ περισσότερο. Με αυτό το πρόγραμμα γινόμαστε μέρος μιας μεγαλύτερης προσπάθειας και ενός μεγαλύτερου οράματος να βοηθήσουμε τους φυλακισμένους να αποκτήσουν έναν νέο ρόλο στην κοινωνία ώστε, όταν βγουν από τη φυλακή, να μπορούν να ξανασκεφτούν το μέλλον τους και να το ξανασχεδιάσουν από την αρχή. Στόχος μας είναι στην ουσία να καταργήσουμε τα τείχη που τους χωρίζουν από τον έξω κόσμο», δήλωσε η Chiara Boschiero, κλείνοντας την παρουσίασή της.
Στη συνέχεια, η συζήτηση στράφηκε στο μέλλον του εκπαιδευτικού ντοκιμαντέρ και οι ομιλήτριες συμφώνησαν πως πρέπει να δημιουργηθούν περισσότερα ντοκιμαντέρ για νεανικό κοινό. «Πρέπει να γίνουν περισσότερα ντοκιμαντέρ για νεαρές ηλικίες, για παιδιά. Δεν φτιάχνουν συνήθως οι δημιουργοί ντοκιμαντέρ για αυτές τις ηλικιακές ομάδες. Πρέπει, επίσης, να έχουν πρωταγωνιστές αντίστοιχης ηλικίας και ιδανικά έναν κεντρικό χαρακτήρα για να παρακολουθούν τα παιδιά πιο εύκολα την ιστορία του και να ταυτίζονται περισσότερο με αυτόν. Πρέπει να είναι και ιστορίες ενδυνάμωσης για να μη δημιουργούμε τραύματα στο νεανικό κοινό», τόνισε η Kathi Seemann.
«Είναι πολύ δύσκολο να βρούμε ντοκιμαντέρ για παιδιά, ειδικά ηλικίας 6-7 ετών. Υπάρχει μεγάλη έλλειψη σε αυτή την ηλικιακή ομάδα», επισήμανε η κ. Παπασωτήρη. Από την πλευρά της, η κ. Ζαλαντό σημείωσε: «Πρέπει να ενθαρρύνουμε την παραγωγή τέτοιων ντοκιμαντέρ. Πριν κάποια χρόνια κάναμε μια μελέτη για την παραγωγή ταινιών για νεανικό κοινό και συνειδητοποιήσαμε ότι υπάρχουν ελάχιστα φιλμ σε αυτή την κατηγορία. Νομίζω όμως ότι τα πράγματα θα αλλάξουν. Ειδικά με την υποστήριξη του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου». Τον λόγο πήρε έπειτα η κ. Καρτάλου: «Σε όλα τα προγράμματά μας ενθαρρύνουμε την εστίαση στα νεανικά κοινά. Οπότε υποστηρίζουμε όλους όσοι έχουν τέτοιους στόχους. Έχουμε αναλάβει δράση, αλλά θέλει χρόνο μέχρι να φανούν τα αποτελέσματα αυτά». Κλείνοντας τις τοποθετήσεις της, η κ. Boschiero είπε: «Πρέπει και οι δημιουργοί να έρθουν σε επαφή με το νεανικό κοινό. Πηγαίνουν σε φεστιβάλ αλλά εκεί γνωρίζουν κυρίως ενήλικες. Πρέπει να έρθουν σε επαφή και με αυτό το μέρος του κοινού για να εμπνευστούν να δημιουργήσουν γι’ αυτό».
