Το Σάββατο 1 Νοεμβρίου, στην αίθουσα Παύλος Ζάννας, το κοινό του 66ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει ένα συναρπαστικό masterclass με τίτλο «Casting στην Εποχή της Τεχνολογίας. Ανακαλύπτοντας την Ψυχή μιας Ιστορίας». Το masterclass εντάσσεται στο πλαίσιο της νέας συνεργασίας του Φεστιβάλ με την International Casting Directors Association (ICDA), σε μια προσπάθεια να έρθουν στο προσκήνιο οι ιδιαιτερότητες, οι προκλήσεις και ο βαρυσήμαντος ρόλος της πολυσύνθετης τέχνης του casting.
Την εκδήλωση συντόνισε ο Αλέξανδρος Διακοσάββας, Γενικός Συντονιστής Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης του Φεστιβάλ, ο οποίος καλωσόρισε και σύστησε στο κοινό τις casting directors Τάνια Γκρούνβαλντ, Ίνγκβιλ Κόλσετ Χόγκα και Λουσίντα Σάισον, αλλά και τον επικεφαλής της ψηφιακής casting πλατφόρμας Filmmakers Europe, Ντάβιντ Τσίτσλσπεργκερ. «Είναι μεγάλη μας τιμή να σας έχουμε εδώ. Για τους επαγγελματίες του κλάδου σας είναι μια χρονιά καθοριστική, καθώς τόσο η Ευρωπαϊκή όσο και η Αμερικανική Ακαδημία Κινηματογράφου εισήγαγαν το Βραβείο Casting. Είναι ένα μεγάλο βήμα και ταυτόχρονα μια σπουδαία αναγνώριση της δουλειάς σας», ανέφερε αρχικά. Η Λουσίντα Σάισον, casting director σε μεγάλες καλλιτεχνικές επιτυχίες, όπως οι ταινίες Τα παιδιά των ανθρώπων (2006) και Gravity (2013) του Αλφόνσο Κουαρόν, Batman Begins (2005) του Κρίστοφερ Νόλαν και Συριάνα (2002) του Στίβεν Γκέιγκαν, συμφώνησε πως είναι πράγματι μια σπουδαία αναγνώριση: «Έχουμε δουλέψει σκληρά, ώστε να αναγνωριστεί η συμβολή μας στη δημιουργική διαδικασία ως ισότιμη», προσέθεσε.
Με αφετηρία το ερώτημα ποια ακριβώς είναι η διαφορά μεταξύ casting director και agent, ο Αλέξανδρος Διακοσάββας έδωσε τον λόγο στην Τάνια Γκρούνβαλντ, casting director η οποία έχει συνεργαστεί με ορισμένα από τα σπουδαιότερα ονόματα του σκανδιναβικού και παγκόσμιου σινεμά κι έχει συμμετάσχει στο casting ταινιών που έχουν αφήσει το στίγμα τους τα τελευταία χρόνια, όπως Το κορίτσι με τη βελόνα (2024) του Μάγκνους φον Χορν, Το τρίγωνο της θλίψης (2022) του Ρούμπεν Έστλουντ και Άσπρο πάτο (2020) του Τόμας Βίντερμπεργκ, μεταξύ άλλων. «Πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικές ιδιότητες», απάντησε η Τάνια Γκρούνβαλντ. «Ως casting directors συναντάμε ηθοποιούς, βλέπουμε τις οντισιόν τους και επιλέγουμε ποιοι θα συγκροτήσουν την τελική ομάδα. Αντιθέτως, οι agents είναι οι άνθρωποι που εκπροσωπούν τους ηθοποιούς. Είναι, δηλαδή, οι άνθρωποι που φέρνουν σε επαφή τους ηθοποιούς με τους casting directors. Ουσιαστικά, ο ρόλος τους είναι να βγάλουν τους ηθοποιούς στην αγορά», ολοκλήρωσε.
Σε ό,τι αφορά την έλλειψη χρηματοδότησης, τη δυσμενή θέση στην οποία βρίσκονται ενίοτε οι casting directors και τα προβλήματα που προκαλεί η απουσία τους από μια παραγωγή, η Ίνγκβιλ Κόλσετ Χόγκα, casting director που έχει συνεργαστεί με τον Γιοακίμ Τρίερ σε ορισμένες από τις σημαντικότερες ταινίες του, όπως η Συναισθηματική αξία (2025) και Ο χειρότερος άνθρωπος στον κόσμο (2021), σχολίασε: «Στις μέρες μας, κάποιος μπορεί να γυρίσει μια πραγματικά καλή ταινία μ’ ένα κινητό, γιατί σημασία έχει πλέον η ιστορία και όχι τόσο η κινηματογράφηση. Στην πραγματικότητα όμως, η εμπλοκή των casting directors μπορεί να αναβαθμίσει αυτή την ιστορία. Ένα κομμάτι της δουλείας μας είναι να έχουμε επίγνωση όλων των διαθέσιμων ηθοποιών και να επινοούμε τρόπους με τους οποίους μπορούν να συμβάλουν στην αφήγηση». Ο Ντάβιντ Τσίτσλσπεργκερ, επικεφαλής της ψηφιακής casting πλατφόρμας, Filmmakers Europe, η οποία λειτουργεί ως κόμβος επικοινωνίας και επαφής ανάμεσα σε ηθοποιούς, ατζέντηδες, διευθυντές casting και παραγωγούς, συμφώνησε πως πρόκειται πράγματι για μια πολύ δημιουργική και ανθρωποκεντρική διαδικασία: «Πριν ξεκινήσω να δουλεύω, πίστευα πως η δουλειά του casting director ήταν να οργανώνει τις οντισιόν. Τελικά όμως, η διαδικασία αυτή καταλαμβάνει ένα πολύ μικρό ποσοστό της απασχόλησής μας. Από την πλευρά μας, ως Filmmakers Europe, έχουμε δημιουργήσει ένα ψηφιακό εργαλείο που βοηθάει τη διαδικασία, το οποίο όμως λειτουργεί καθαρά υποστηρικτικά. Η δουλειά αυτή είναι βαθιά ανθρώπινη», τόνισε.
Στη συνέχεια, η Λουσίντα Σάισον υπογράμμισε τη σημασία που έχει η καλή χημεία μεταξύ των ηθοποιών για τον κλάδο των casting directors, χαρακτηρίζοντάς τη μάλιστα ως ένα «προσωπικό στοίχημα»: «Με μια απλή αντικατάσταση ενός ηθοποιού, ξαφνικά αλλάζει η ενέργεια ολόκληρης της παραγωγής. Στη διαδικασία αυτή, το ένστικτο διαδραματίζει εξέχοντα ρόλο: συχνά καλείσαι να υπερασπιστείς με θέρμη τη θέση σου, ακόμα κι αν ο σκηνοθέτης ή ο παραγωγός σου διαφωνούν». Η Τάνια Γκρούνβαλντ συμπλήρωσε πως οι ηθοποιοί είναι αυτοί που διαμορφώνουν την ταυτότητα της ταινίας, αποτελώντας έτσι έναν καθοριστικό παράγοντα για την τελική εμπειρία του κοινού. Από την πλευρά της, η Ίνγκβιλ Κόλσετ Χόγκα τόνισε πως είναι ιδιαίτερα σημαντικό οι παραγωγοί να παρέχουν τον απαιτούμενο χρόνο αλλά και τους πόρους, έτσι ώστε οι casting directors να μπορούν να είναι αποτελεσματικοί αλλά και να μπορούν να προσφέρουν στους ηθοποιούς τον χώρο που χρειάζονται για να εκφραστούν καλλιτεχνικά. Συμβούλεψε επίσης τους ηθοποιούς να μην αρνούνται τους μικρούς ρόλους, γιατί τέτοιου είδους μικρές συνεργασίες μπορούν να οδηγήσουν σε κάτι πολύ μεγαλύτερο.
Στη συνέχεια, το επίκεντρο της συζήτησης μεταφέρθηκε στο πώς επαναπροσδιορίζεται η δουλειά των casting directors μέσα από τις νέες τεχνολογίες, από τις ψηφιακές βάσεις δεδομένων αλλά και τα αναδυόμενα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης. Ο Ντάβιντ Τσίτσλσπεργκερ σημείωσε σχετικά: «Νομίζω πως η μεγαλύτερη παρανόηση γύρω από αυτές τις τεχνολογίες είναι η ψευδαίσθηση πως έρχονται να αντικαταστήσουν τον άνθρωπο. Η γνώμη μου είναι πως λειτουργούν καθαρά υποστηρικτικά. Η γνώση που προκύπτει μέσα από την συνύπαρξη δύο ανθρώπων που αλληλεπιδρούν στο ίδιο δωμάτιο δεν μπορεί να αντικατασταθεί από κανένα εργαλείο». Οι ομιλήτριες της εκδήλωσης συμφώνησαν με τον Ντάβιντ Τσίτσλσπεργκερ, ενώ η Ίνγκβιλ Κόλσετ Χόγκα συμπλήρωσε: «Αν προσπεράσει κανείς κάποια εξόφθαλμα λάθη της τεχνητής νοημοσύνης, πρόκειται για ένα πολύ αξιόλογο εργαλείο το οποίο προσφέρει τη δυνατότητα να έρθει κάποιος σε επαφή με επαγγελματίες από κάθε άκρη του πλανήτη. Σκεφτείτε πόσες ευκαιρίες δημιουργούνται με αυτόν τον τρόπο», ολοκλήρωσε.
Όλοι οι ομιλητές του πάνελ ξεκίνησαν από την κοινή αφετηρία πως τα σύγχρονα τεχνολογικά εργαλεία διευκολύνουν μια σειρά διεργασιών αλλά και ολόκληρη την οργανωτική διαδικασία. Πλέον, υπάρχει η δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας με επαγγελματίες μέσω email, η διεξαγωγή casting μέσω zoom αλλά και η αποστολή self tapes από ηθοποιούς που μπορούν να συμμετέχουν σε οντισιόν από οπουδήποτε κι αν βρίσκονται, διευκολύνσεις που δημιουργούν ίσες ευκαιρίες: «Ειδικά μετά την πανδημία, η πρακτική των self tapes είναι ακόμα πιο διαδεδομένη», τόνισε η Τάνια Γκρούνβαλντ. «Πλέον, ένας ηθοποιός που μένει σε μια απομακρυσμένη περιοχή, μπορεί με τα διαθέσιμα ψηφιακά εργαλεία να συμμετέχει σε οντισιόν στις οποίες υπό άλλες συνθήκες θα ήταν ανέφικτο να συμμετάσχει», συμπλήρωσε. Στο σημείο αυτό, η Ίνγκβιλ Κόλσετ Χόγκα ανέφερε: «Σε άλλες εποχές, αν μια εταιρεία casting αναζητούσε έναν Έλληνα στο Λονδίνο, θα έψαχνε τοπικά για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Πλέον, μπορεί να ψάξει κατευθείαν από την πηγή, πράγμα που ενισχύει την αυθεντικότητα στις παραγωγές». Η Λουσίντα Σάισον προσέθεσε: «Ένας αλγόριθμος μπορεί να προτείνει ηθοποιούς βάσει ορισμένων βιομετρικών χαρακτηριστικών, αλλά η τελική επιλογή προϋποθέτει πολλά περισσότερα. Η σχέση ενός σκηνοθέτη και του ηθοποιού του είναι κατά κάποιο τρόπο “ερωτική”. Η δουλειά του casting director είναι να βρει έναν άνθρωπο ο οποίος όχι μόνο θα διαθέτει τα εξωτερικά χαρακτηριστικά που απαιτούνται, αλλά θα μπορεί και να συνεργαστεί αρμονικά με τον σκηνοθέτη».
Σχετικά με τον πυρήνα της ουσίας του casting, οι συμμετέχοντες του πάνελ συμφώνησαν πως είναι ανθρωποκεντρικός: «Η ψυχή του casting βρίσκεται στον ηθοποιό, στο πώς θα ενσαρκώσει τον χαρακτήρα, πώς θα συνδεθεί με τους συνεργάτες του, πώς θα δώσει ζωή σε ένα κείμενο και μια αληθοφάνεια στην ιστορία», τόνισε η Λουσίντα Σάισον. Η Τάνια Γκρούνβαλντ συμπλήρωσε: «Το αποτέλεσμα δεν είναι ποτέ προδιαγεγραμμένο όταν μιλάμε για ανθρώπινες σχέσεις. Πρέπει και οι δύο πλευρές να είναι πρόθυμες να συναντηθούν και να εξερευνήσουν παρέα τι μπορεί να προκύψει μέσα από τη συνδιαλλαγή τους». Η Ίνγκβιλ Κόλσετ Χόγκα προσέθεσε: «Η τεχνολογία είναι πράγματι υπέροχη, γιατί επιτρέπει τη συνάντηση διαφορετικών ανθρώπων στο ίδιο δωμάτιο. Η τεχνολογία καταφέρνει να εκμηδενίσει τις αποστάσεις και μας προσφέρει τους μηχανισμούς ώστε να λύσουμε πολλά από τα προβλήματά μας». Σε έναν απολογισμό, ο Ντάβιντ Τσίτσλσπεργκερ ανέφερε: «Πρωτίστως ως θεατής που αγαπάει τον κινηματογράφο, πιστεύω πως το αποτέλεσμα της συμβολής ενός casting director περισσότερο το νιώθεις παρά το βλέπεις. Ο δρόμος που θα ακολουθήσει κάθε casting director είναι εντελώς υποκειμενικός. Αν ρωτήσεις κάθε συνάδελφο στο δωμάτιο, ο καθένας έχει φτάσει εδώ ακολουθώντας μια διαφορετική διαδρομή. Αυτή ακριβώς η διαδρομή είναι που, τελικά, θα δώσει και ένα ξεχωριστό στίγμα στη δουλειά του».
Σε ερώτηση από το ακροατήριο σχετικά με το αν οι queer ρόλοι στο σινεμά πρέπει να ενσαρκώνονται αποκλειστικά από queer ηθοποιούς, η Τάνια Γκρούνβαλντ απάντησε αρνητικά διότι, όπως ανέφερε: «Κάτι τέτοιο θα λειτουργούσε πολύ περιοριστικά και για τις δύο πλευρές». Σε διαφορετικό ερώτημα σχετικό με ποια είναι τα κριτήρια με τα οποία επιλέγουν ή απορρίπτουν οι casting directors τα project τους, η Ίνγκβιλ Κόλσετ Χόγκα τόνισε πως δεν έχουν πάντα την πολυτέλεια να τα απορρίψουν: «Νομίζω πως η τελική απόφαση έχει να κάνει με την ιστορία, δηλαδή το πόσο μπορείς να την κατανοήσεις και να συνδεθείς μαζί της, εάν το κινηματογραφικό είδος σε αντιπροσωπεύει και εάν το τελικό αποτέλεσμα επί οθόνης είναι κάτι που σε ευχαριστεί». Σε σχέση με την πιθανότητα ολικής αντικατάστασης των πραγματικών ηθοποιών από ΑΙ μοντέλα, η Λουσίντα Σάισον υπήρξε καθησυχαστική και ανέφερε: «Οι ατέλειες των ηθοποιών είναι αυτές που τους κάνουν ιδιαίτερους. Πιστεύω πως αυτό είναι ένα γνώρισμα αναντικατάστατο από το ΑΙ». Συμπερασματικά και στο ίδιο θέμα, η Ίνγκβιλ Κόλσετ Χόγκα προσέθεσε: «Το ενδιαφέρον για τους ηθοποιούς ξεπερνά τις κινηματογραφικές ταινίες. Συζητάμε γι’ αυτούς σ’ ένα επίπεδο διαφορετικό από αυτό της ερμηνείας τους σε μια κινηματογραφική παραγωγή. Πιστεύω πως αυτή τη στιγμή απέχουμε πολύ από μια πιθανή συζήτηση για την ερμηνεία ενός ΑΙ χαρακτήρα», ολοκλήρωσε.
