51ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
3-12 Δεκεμβρίου 2010
ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ
Το πολύμορφο, διαρκώς εξελισσόμενο, κινηματογραφικό τοπίο της βαλκανικής χερσονήσου, διεκδικεί την προσοχή μας στο 51ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, μέσα από το τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια, το οποίο για 17η χρονιά συγκεντρώνει σε ένα απρόβλεπτο πανόραμα, τις υπογραφές αναγνωρισμένων δημιουργών και πρωτοεμφανιζόμενων που διεκδικούν με το σπαθί τους μια θέση στο χάρτη της έβδομης Τέχνης. Το τμήμα, παρουσιάζει τις σημαντικότερες βαλκανικές ταινίες της φετινής παραγωγής, αλλά και ένα αφιέρωμα – έκπληξη στη φημισμένη Σχολή Κινουμένων Σχεδίων του Ζάγκρεμπ και στο έργο κροατών δημιουργών που χάραξαν νέους δρόμους στο animation. Συνολικά 47 ταινίες από 28 δημιουργούς θα αναδείξουν μια από τις σπουδαιότερες σχολές κινουμένων σχεδίων και ταυτόχρονα έναν καθοριστικό σταθμό στην παγκόσμια ιστορία του κινουμένου σχεδίου.
Σχολή του Ζάγκρεμπ
Το 1958, στο Φεστιβάλ των Κανών, ο κορυφαίος ιστορικός του σινεμά Ζορζ Σαντούλ, παρατήρησε για πρώτη φορά πως οι ταινίες κινουμένων σχεδίων της εταιρείας Zagreb Film διέθεταν μια πρωτόγνωρη δυναμική, καθώς και κοινά στοιχεία - όπως η έλλειψη διαλόγου, η έκφραση μέσα απ’ τη μουσική και τους ήχους και η τολμηρή θεματική – που συνέθεταν μια ενιαία γραφή με ιδιαίτερη φυσιογνωμία. Την αποκάλεσε Σχολή του Ζάγκρεμπ, δίνοντας όνομα σε ένα φυτώριο, απ’ το οποίο ξεπήδησαν ταλέντα που δε δίστασαν να πειραματιστούν με τα εργαλεία του κινουμένου σχεδίου. Στον τρισδιάστατο κόσμο της Ντίσνεϊ, αντιπρότειναν ένα περιβάλλον δυο διαστάσεων, αψηφώντας τους νόμους της φυσικής, φλερτάροντας έντονα με την avant – garde, θίγοντας υπαρξιακά και κοινωνικά ζητήματα, αλλά και θεματικές που η κρατούσα λογική στο κινούμενο σχέδιο απέφευγε συνειδητά, όπως ο θάνατος ή τα γηρατειά.
Η Σχολή του Ζάγκρεμπ ανανέωσε την αισθητική του κινουμένου σχεδίου, παρουσιάζοντας έργο διαχρονικό, απελευθερώνοντας τους χαρακτήρες απ’ την ρεαλιστική απεικόνιση του κόσμου και τους δημιουργούς απ’ την παντοδυναμία μιας βιομηχανίας που διαμόρφωνε τα υλικά του animation, με άξονα την εμπορική του διάσταση.
Το αφιέρωμα διατρέχει την ιστορία του περίφημου στούντιο, απ’ το σχηματισμό του και την καθιέρωσή του τη δεκαετία του ’50, μέχρι και σήμερα.
Μέσα από 5 προγράμματα καταγράφονται χρονολογικά, η εξέλιξη της σχολής, οι συνέργιες των δημιουργών, οι οποίοι ελλείψει οικονομικών πόρων συνεργάζονταν στενά μέσα σε ένα οικογενειακό περιβάλλον, η χρυσή εποχή των δεκαετιών του ’60 και του ’70 και η σύγχρονη μετεξέλιξή του, μετά την πρώτη της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας. Ξεχωριστά αναδεικνύεται το έργο του σπουδαίου πολυβραβευμένου καρτουνίστα Μποριβόι Ντοβνίκοβιτς – Μπόρντο/ Borivoj Dovnikovic- Bordo. Κορυφαία μορφή στο παγκόσμιο κινούμενο σχέδιο και όνομα – θρύλος της Σχολής του Ζάγκρεμπ, ο πρωτοπόρος Μπόρντο, στα 80 του χρόνια, εξακολουθεί να ανανεώνει μια τέχνη που υπηρέτησε για περισσότερα από 60 χρόνια. Ο Μπόρντο θα βρεθεί στη Θεσσαλονίκη με αφορμή το αφιέρωμα για να παρουσιάσει τις ταινίες του και να μιλήσει με το κοινό.
Βαλκανικό Πανόραμα
Στο φετινό πρόγραμμα του τμήματος Ματιές στα Βαλκάνια, οι ταινίες καταξιωμένων κινηματογραφιστών, όπως το απρόβλεπτο Aurora του Ρουμάνου Κρίστι Πούιου, ο Φθόνος / Envy του Τούρκου Ζεκί Ντεμιρκουμπούζ που ανιχνεύει τα πολλαπλά πρόσωπα της ζήλιας και το Cirkus Columbia του Βόσνιου Ντάνις Τάνοβιτς, επίσημη πρόταση της Βοσνίας –Ερζεγοβίνης για το Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας, συνδιαλέγονται με τις νέες δυνάμεις του βαλκανικού σινεμά που αναδύονται από τη Βουλγαρία, την Κροατία, τη Ρουμανία, τη Σερβία, τη Σλοβενία κ.α. Οι δημιουργοί δίνουν σώμα στο βαλκανικό συναίσθημα, αντιπαραβάλλοντας στην αποδυνάμωση των κοινωνικών αξιών, τη δυναμική των ανθρώπινων σχέσεων. Σ’ έναν κόσμο αντιθέσεων, αποσάθρωσης και ομορφιάς, οι βαλκάνιοι κινηματογραφιστές χτίζουν τις ιστορίες τους με άξονα την ανασύνθεση του νέου οικογενειακού μοντέλου, μετά τον κατακερματισμό της παραδοσιακής μορφής πυρηνικής οικογένειας.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ταινία του Σέρβου Όλεγκ Νόβκοβιτς, Άσπρος, άσπρος κόσμος / White, White World, με τον υπότιτλο Η όπερα του μεταλλωρύχου. Στον αργόσυρτο ρυθμό τάνγκο του συνθέτη Μπόρις Κόβατς, πένθιμα τραγούδια αναδύονται απ’ την μελαγχολία των Βαλκανίων, ερμηνευμένα από χαρακτήρες ηττημένους, αποδεκατισμένους που πασχίζουν να βρουν ισορροπία και νόημα στη ζωή τους, που αγκιστρώνονται απ’ όσα και όσους έχουν ανάγκη. Το σενάριο που υπογράφει η συγγραφέας και ποιήτρια Μιλένα Μάρκοβιτς, εστιάζει στις κατεστραμμένες ζωές των ηρώων, αντανακλώντας τα απομεινάρια μιας αποσαθρωμένης κοινωνίας όπως αυτή περιγράφεται με φόντο την πόλη Μπορ, στη νότια Σερβία.
Στην ίδια βιομηχανική ξεχασμένη πόλη, το Μπορ, εκτυλίσσεται και το Tilva Ros (συμμετοχή στο Crossroads 2008), πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του επίσης Σέρβου Νίκολα Λετσάιτς. Στο κατώφλι της ενηλικίωσης, οι χαρακτήρες του Tilva Ros, διεκδικούν μια θέση στον κόσμο των μεγάλων, ενώ ταυτόχρονα γραπώνονται από τον αυθορμητισμό της ηλικίας τους, αρνούμενοι να απολέσουν όσα τους ορίζουν. Οι σκεϊτάδες, δημιουργοί jackass βίντεο, ήρωες, υποδύονται τους εαυτούς τους, προσδίδοντας στην ταινία μια handmade αίσθηση, αυθεντικότητα στις ερμηνείες και νεανική διάθεση.
Μια διακριτή θέση, όχι μόνο στο νέο ρουμάνικο κινηματογράφο, αλλά και διεθνώς, κατοχυρώνεται επάξια στον πρωτοεμφανιζόμενο Φλορίν Σερμπάν και τη βραβευμένη με Αργυρή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου ταινία του, Αν θέλω να σφυρίξω, σφυράω / If I want to whistle, Ι whistle (υποψηφιότητα της Ρουμανίας για την 83η απονομή των Όσκαρ). Ο Σερμπάν καταλύει το γεωγραφικό σύνορο που θέτει ο ίδιος, τη φυλακή και ψυχαναλύει τον ήρωά του, μέσα από μια ερωτική ιστορία, αλλά κι ένα οικογενειακό δράμα. Στο ζοφερό μέλλον που προδιαγράφεται για το νεαρό ήρωα, ο σκηνοθέτης αντιπροτείνει ένα παρόν που λειτουργεί άλλοτε σαν κλεψύδρα, κι άλλοτε σαν ασπίδα προστασίας. Διαυγές, ρεαλιστικό σινεμά, ένα συναισθηματικό εκκρεμές που παλινδρομεί μεταξύ φθοράς και ελπίδας.
Εντυπωσιακό είναι και το κινηματογραφικό ντεμπούτο του Τούρκου Σερέν Γυτζέ, Πλειοψηφία / Majority. Έχοντας θητεύσει δίπλα στους Φατίχ Ακίν και Γιεσίμ Ουστάογλου, ο Γυτζέ, βουτά σε βαθιά νερά, επιχειρώντας την ανατομία της σύγχρονης τουρκικής κοινωνίας, ασκώντας δριμεία κριτική στις αναχρονιστικές δομές της. Υπό την αψίδα μιας ιστορίας ενηλικίωσης, ιδωμένη μέσα από τα μάτια ενός νεαρού αγοριού, γιο αστικής οικογένειας, το φιλμ αποτελεί μια σπουδή πάνω στην ατομική και συλλογική ευθύνη, στην αδράνεια του ενός μπροστά σε ένα ταχύτατα εξελισσόμενο περιβάλλον.
Απ’ την Τουρκία και η τελευταία – και πιο ώριμη - ταινία του Ρεχά Ερντέμ, Κόσμος / Kosmos. Ο εικαστικά άψογος Κόσμος του τούρκου δημιουργού, έρχεται σε αντιπαράθεση με τον σαθρό μικρόκοσμο των ηρώων του, σε μια ξεχασμένη απ’ το χρόνο συνοριακή πόλη. Εκεί θα οδηγηθεί ο κεντρικός χαρακτήρας του Ερντέμ, ένας θαυματοποιός με το χάρισμα να θεραπεύει το σώμα, αλλά όχι την ψυχή.
Ο Ρουμάνος Ράζβαν Ραντουλέσκου υπογράφει το σενάριο στο ντεμπούτο του Βούλγαρου Ντράγκομιρ Σόλεφ, Καταφύγιο / Shelter, προσδίδοντάς του λεπτές αποχρώσεις τόσο στη δόμηση της ιστορίας, όσο και στη σκιαγράφηση των ηρώων. Η οικογένεια, το χάσμα γενεών, η απάθεια και η ουσιαστική έλλειψη επικοινωνίας χαράσσουν θεματικά την πορεία της ταινίας, με οδηγό τον 12χρονο Ράντο και συνοδοιπόρους τους δορυφόρους που φωτίζουν ή συσκοτίζουν τον δρόμο του προς την ενηλικίωση.
