Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης απένειμε τιμητικό Χρυσό Αλέξανδρο για το σύνολο της προσφοράς του στο σινεμά στον αγαπημένο δημιουργό Γιώργο Τσεμπερόπουλο, σε μια συγκινητική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 6 Νοεμβρίου στο Ολύμπιον, πριν από την προβολή της ταινίας Ο Εχθρός Μου. Τον Χρυσό Αλέξανδρο απένειμαν ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Ντένης Ηλιάδης, η σεναριογράφος και αντιπρόεδρος του ΔΣ του Φεστιβάλ Κατερίνα Μπέη και ο σεναριογράφος Γιάννης Τσίρος.
Η 66η διοργάνωση πραγματοποίησε μεγάλο αφιέρωμα στο έργο του Γιώργου Τσεμπερόπουλου, στο πλαίσιο του οποίου προβλήθηκαν όλες οι μεγάλου μήκους ταινίες του. Επιπλέον, το κοινό είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει για πρώτη φορά τέσσερις σπάνιες και άγνωστες στο ευρύ κοινό μικρού μήκους ταινίες του σπουδαίου σκηνοθέτη, γυρισμένες στις ΗΠΑ στα τέλη της δεκαετίας του ’70, από τα φοιτητικά του χρόνια στο American Film Institute στο Λος Άντζελες. Παράλληλα, προβλήθηκε και η ταινία Μαύρο + Άσπρο των Θανάση Ρεντζή και Νίκου Ζερβού, με τον Γιώργο Τσεμπερόπουλο στον πρωταγωνιστικό ρόλο.
Τον λόγο πήρε αρχικά ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Φεστιβάλ, Ορέστης Ανδρεαδάκης: «Σήμερα τιμούμε έναν από τους σημαντικότερους δημιουργούς του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου, τον Γιώργο Τσεμπερόπουλο. Παρουσιάζουμε και τις έξι μεγάλου μήκους ταινίες του, αλλά για πρώτη φορά και τις τέσσερις μικρού μήκους που δημιούργησε όταν σπούδαζε στην Αμερική. Επιπλέον, προβάλαμε και τη μόνη ταινία στην οποία πρωταγωνίστησε ως ηθοποιός, το Μαύρο + Άσπρο των Θανάση Ρεντζή και Νίκου Ζερβού». Στη συνέχεια, απευθυνόμενος στον Γιώργο Τσεμπερόπουλο, είπε: «Αγαπητέ Γιώργο, το σινεμά που υπηρετείς εδώ και πενήντα χρόνια, είναι ένα σινεμά ανθρωποκεντρικό. Σε κάθε ταινία σου βλέπουμε ένα μωσαϊκό από χαρακτήρες, αλλά ταυτόχρονα παρακολουθούμε την ιστορία της Ελλάδας που αλλάζει. Όπως έγραψε και ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, “οι ιστορίες του γράφουν τη δική τους μικρή ιστορία, ενώ η μεγάλη ιστορία τούς κλείνει ειρωνικά το μάτι”» ανέφερε ο Ορέστης Ανδρεαδάκης.
Αμέσως μετά προσέθεσε: «Οι ιστορίες σου δεν είναι απλώς ταινίες, αλλά βαθιές και καθαρές τομές, με χιούμορ, θυμό και ευαισθησία. Κάθε πλάνο σου κουβαλάει μια αλήθεια, μια μνήμη και μια ευθύνη. Εκεί βρίσκει κανείς τον σφυγμό της εποχής μας. Αλλά ανακαλύπτει και κάτι πιο διαχρονικό: τη διαρκή μάχη που δίνουμε για να παραμείνουμε άνθρωποι μέσα στον θόρυβο, ο οποίος, όπως μου είπες, δεν σου αρέσει καθόλου. Φέτος στο Φεστιβάλ προβάλλουμε όλες τις ταινίες σου. Ξαναβλέπουμε όχι μόνο τη διαδρομή ενός δημιουργού, αλλά την πορεία ενός ανθρώπου που δεν φοβήθηκε να κοιτάξει την κοινωνία κατάματα. Σε ευχαριστούμε Γιώργο για τις εικόνες σου, τους ήρωες σου, αλλά και για τη σιωπή ανάμεσα στις λέξεις και τα πλάνα: εκεί που κατοικεί η ψυχή του σινεμά».
Στη συνέχεια ανέβηκαν στη σκηνή τρεις συνεργάτες του Γιώργου Τσεμπερόπουλου. Ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Ντένης Ηλιάδης και οι συγγραφείς και σεναριογράφοι Κατερίνα Μπέη και Γιάννης Τσίρος. Πρώτος πήρε τον λόγο ο Ντένης Ηλιάδης: «Με τον Γιώργο γράψαμε μαζί πριν 25 χρόνια την Πίσω Πόρτα. Ήταν μια υπέροχη συνεργασία. Κάθε φορά που βλέπω μια ταινία του, του λέω ελαφρά αστειευόμενος πως είναι ο τελευταίος ουμανιστής Έλληνας σκηνοθέτης. Και θέλω να τονίσω πόσο σημαντικός και απαραίτητος είναι για το ελληνικό σινεμά. Τον Γιώργο δεν τον ενδιαφέρουν τα υπερβολικά σκηνοθετικά κόλπα, και δεν θέλησε ποτέ να φανεί πιο έξυπνος από τους ήρωές του. Τους αγαπάει πραγματικά, στέκεται δίπλα τους και κοιτά βαθιά μέσα στα μάτια τους. Γι’ αυτό και οι ταινίες του όχι μόνο καταγράφουν, αλλά και εκπέμπουν ένα πολύ αυθεντικό ανθρώπινο συναίσθημα. Έτσι, κι εμείς οι νεότεροι σκηνοθέτες, υποχρεωτικά δύο φορές τον χρόνο, πρέπει να βλέπουμε μια ταινία του Γιώργου για να βρίσκουμε ξανά το κέντρο μας. Καλά τα εξεζητημένα κόλπα και τα στυλιζαρισμένα πλάνα, αλλά αν μια ταινία δεν έχει καρδιά, τότε σπανίως είναι μια καλή ταινία. Γιώργο, σε ευχαριστούμε πάρα πολύ για όλα» δήλωσε ο Ντένης Ηλιάδης.
Τον λόγο πήρε στη συνέχεια ο Γιάννης Τσίρος: «Θα εξομολογηθώ το εξής: κατά κάποιο τρόπο νιώθω ένοχος, έχοντας γράψει το σενάριο της ταινίας Ο Εχθρός Μου, διότι ουσιαστικά παρέσυρα τον Γιώργο Τσεμπερόπουλο να διαπράξει τον πρώτο του κινηματογραφικό φόνο. Αυτό δεν ήταν εύκολο. Ο Γιώργος για κάποιο διάστημα προσπαθούσε να εκλογικεύσει τον φόνο, μέχρι που έφτασε στο συμπέρασμα πως ο φόνος ως πράξη, όποια κι αν είναι τα κίνητρά της, στην ουσία παραμένει ειδεχθής και παράλογη. Δεν μείναμε όμως μόνο σε αυτό το στάδιο ενοχής. Παραβιάσαμε και μια ηθική αρχή, η οποία μας προστάζει πως δεν πρέπει να επωφελούμαστε από αυτά που χάνει κάποιος άλλος. Στην ουσία όμως εμείς βγήκαμε κερδισμένοι, γιατί με αυτή την ταινία κερδίσαμε πολλά διεθνή βραβεία».
Αμέσως μετά, τον λόγο πήρε η Κατερίνα Μπέη: «Με τον Γιώργο γνωριζόμασταν πάρα πολλά χρόνια, κάναμε παρέα αλλά δεν είχαμε συνεργαστεί ποτέ. Το προξενιό μάς το έκανε ο Διονύσης Σαμιώτης όταν αποφάσισε να κάνει το Υπάρχω. Μέσα από αυτή τη διαδικασία ένιωσα τρεις μεγάλες χαρές. Η πρώτη ήρθε όταν άκουσα ότι θα συνεργαστώ με τον Γιώργο Τσεμπερόπουλο. Η συγγραφή αυτού του σεναρίου ήταν μια διαδικασία που είχε πολλή κουβέντα και πολλές ανατροπές, μια διαδικασία που παρατάθηκε λόγω της πολυλογίας και των δυο μας. Η δεύτερη χαρά ήταν η μετεωρική επιτυχία της ταινίας μας, την οποία είδαν σχεδόν ένα εκατομμύριο θεατές στην Ελλάδα και πολλοί Έλληνες στο εξωτερικό. Είμαστε ευγνώμονες για την πορεία της, η οποία φυσικά δεν ήταν και καθόλου αυτονόητη. Η παρουσίαση μιας προσωπικότητας όπως εκείνης του Στέλιου Καζαντζίδη έκρυβε μεγάλες δυσκολίες, αλλά τελικά θεωρώ ότι τα καταφέραμε. Η τρίτη και τελευταία χαρά κρύβεται στο αφηγηματικό παρόν και στη βράβευση του Γιώργου Τσεμπερόπουλου», ολοκλήρωσε η Κατερίνα Μπέη.
Ακολούθησε ένα σύντομο βίντεο με σκηνές από ταινίες του Γιώργου Τσεμπερόπουλου, σε εικαστική επιμέλεια του Νίκου Πάστρα.
Στο σημείο αυτό, ο Ντένης Ηλιάδης απένειμε τον τιμητικό Χρυσό Αλέξανδρο στον Γιώργο Τσεμπερόπουλο, αναφέροντας: «Σου δίνω αυτό που πραγματικά σου αξίζει», ενώ αμέσως μετά έδωσε τον λόγο στο τιμώμενο πρόσωπο. «Δεν ήξερα πως θα μιλούσαν οι συνεργάτες μου πριν από εμένα», δήλωσε αρχικά ο Γιώργος Τσεμπερόπουλος. «Ό,τι είχα ετοιμάσει να πω, έχει ήδη ειπωθεί. Σε αυτήν εδώ την αίθουσα του Ολύμπιον, αλλά και στην παλιά αίθουσα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών με τα μεγάλα θεωρεία, πενήντα χρόνια τώρα ταξιδεύω σε ολόκληρο τον κόσμο μέσα από τη μαγεία του κινηματογράφου. Στην πόλη της Θεσσαλονίκης έχω περάσει ορισμένες από τις πιο σημαντικές και όμορφες στιγμές της ζωής μου και την ευχαριστώ πραγματικά. Χαίρομαι πολύ που την υπηρέτησα, όπως και το ίδιο το Φεστιβάλ μέσα από τον ρόλο μου στο Διοικητικό Συμβούλιο για κάποια χρόνια. Θα ήταν λάθος να μη μοιραστώ αυτό που κουβαλάω πάντα μέσα μου, ότι δηλαδή οι πρώτοι μου κινηματογραφικοί εραστές ήταν ο Σάκης Μανιάτης και ο Γιώργος Πανουσόπουλος. Δεν είχαν ανάγκη από πολλά: κρατώντας την κάμερα πάντα στο χέρι, και χρησιμοποιώντας έναν μικρό ζουμ φακό, μπορούσαν να κάνουν θαύματα. Δεν θα ήμουν εδώ αν δεν υπήρχαν οι άνθρωποι που έγραψαν για μένα, οι σεναριογράφοι των ταινιών μου: ο Ντένης Ηλιάδης, η Κατερίνα Μπέη, ο Γιάννης Τσίρος και ο Βασίλης Αλεξάκης» τόνισε.
Μιλώντας για το σινεμά του, ανέφερε: «Είναι ένα σινεμά που επιδιώκει πάντα να αντλεί από την κοινωνία, επιδιώκει να ζει μέσα στην κοινωνία, επομένως χρειάζεται την αίθουσα και την επικοινωνία. Για αυτόν τον λόγο, μπορώ να θεωρήσω τον Χρυσό Αλέξανδρο ως ένα ολόχρυσο lifetime achievement βραβείο κοινού. Σας ευχαριστώ πολύ!» επισήμανε ο Γιώργος Τσεμπερόπουλος.
Μετά την προβολή της ταινίας Ο Εχθρός Μου ακολούθησε Q&A. Σε ερώτηση του κοινού για το πόσους βοηθητικούς ηθοποιούς χρειάστηκε η ταινία, η παραγωγός Ελένη Κοσσυφίδου είπε: «Δεν θυμάμαι ακριβώς τα νούμερα, χωρίς να έχω ξεχάσει βέβαια τους ανθρώπους που δούλεψαν. Υπήρχαν πολλοί βοηθητικοί ηθοποιοί που χρησιμοποιήθηκαν για τις ανάγκες της ταινίας του Γιώργου».
Σε ερώτηση για το ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις στη διάρκεια των γυρισμάτων, ο Γιώργος Τσεμπερόπουλος μοιράστηκε: «Όπως είπε ο Γιάννης Τσίρος δυσκολεύτηκα με το γεγονός ότι θα έκανα μια ταινία με φόνο. Είχα μεγάλη ανησυχία. Το αποδέχτηκα σεναριακά και κατάλαβα τι ταινία θα έκανα. Στα πρακτικά ζητήματα, μου ήταν δύσκολες οι σκηνές πάλης. Δεν το είχα κάνει ποτέ ξανά. Ζητούσα ρεαλισμό, αλλά φοβόμουν μην τραυματιστεί ο Μανώλης Μαυροματάκης. Αυτό με άγχωσε πιο πολύ από όλα».
Παίρνοντας τον λόγο, ο ηθοποιός Μανώλης Μαυροματάκης, πρωταγωνιστής της ταινίας Ο Εχθρός Μου, σημείωσε: «Αγχωνόμουν πολύ μήπως τραυματιστώ. Σε μια τέτοια περίπτωση θα έπρεπε να καθυστερήσει και το γύρισμα. Επίσης, τόσο μεγάλο ρόλο δεν είχα παίξει ποτέ και με άγχωνε που έπρεπε να κάνω γυρίσματα επί δύο μήνες. Εκ των υστέρων έμαθα ότι ο βοηθός σκηνοθέτη, ο Δημήτρης Παντελιάς, με είχε προτείνει στον Γιώργο. Τους ευχαριστώ και τους δύο, όπως και το Φεστιβάλ που βράβευσε τον Γιώργο γιατί μαζί του μεγαλώνουμε και εμείς».
Στη συνέχεια, ο ηθοποιός Γιώργος Γάλλος ανέφερε: «Η μεγάλη δυσκολία ήταν για μένα πως δεν έχω καμία σχέση ιδεολογικά και ιδεοσυγκρασιακά με τον χαρακτήρα που υποδύομαι. Η δουλειά μου δεν είναι να υπονομεύω τους ρόλους, αλλά να βρω τα αναγκαία στοιχεία για να τους στηρίξω. Ευτυχώς τα καταφέραμε, μέσα από πολλές πρόβες».
Σε ερώτηση για το αν δικαιολογεί τις πράξεις των ηρώων του, ο Γιώργος Τσεμπερόπουλος απάντησε: «Το θέμα είναι να τους δικαιολογήσεις μέσα σου. Αυτή την ταινία την έκανα ως πατέρας. Θα ήταν εντελώς άλλη ταινία αν δεν είχα γίνει πατέρας. Η αγαπημένη μου σκηνή είναι όταν ο ήρωας, κολλημένος με την πλάτη στον τοίχο, βλέπει τους δικούς του που κοιμούνται. Ο καθένας το βλέπει με τη δική του οπτική. Στα υπαρξιακά θέματα δεν υπάρχει απάντηση. Όποτε βλέπω την ταινία συγκλονίζομαι με τη μουσική. Ο συνθέτης μας, ο Άκης Δαούτης, δυστυχώς έφυγε από τη ζωή εντελώς ξαφνικά. Είναι μια μεγάλη απώλεια για τον ελληνικό κινηματογράφο. Είχε μάλιστα γράψει και ένα τραγούδι για τους τίτλους τέλους, το οποίο τραγούδησε ο Φοίβος Δεληβοριάς. Τελικά δεν μπήκε στην ταινία γιατί οι στίχοι εξηγούσαν το φινάλε και δεν ήθελα να υπάρχει κάτι τόσο συγκεκριμένο».
Αναφερόμενος στη διαδικασία του casting στις ταινίες του, ο σκηνοθέτης εξήγησε ότι «με τη δουλειά και την τριβή βρίσκεις και βγάζεις πράγματα από τον ηθοποιό. Οι περισσότεροι προέρχονται από το θέατρο και κάνουν την προεργασία τους. Ο Λόρενς Ολίβιε είχε πει ότι ένας μονόλογος του Σαίξπηρ δεν είναι τίποτα μπροστά στη δυσκολία που έχει να πας σε ένα περίπτερο, να πάρεις μια εφημερίδα και, χωρίς να πεις κουβέντα, να καταλάβει ο θεατής ότι με τον εφημεριδοπώλη είσαι φίλος. Πρόκειται για μικρά πράγματα δηλαδή, τα οποία πρέπει να λυθούν πριν αρχίσουν τα γυρίσματα». Ο Γιώργος Γάλλος συμπλήρωσε: «Συζητούσαμε πολύ στα γυρίσματα και κυρίως για τα όσα δεν ειπώνονται. Για το τι συμβαίνει μέσα στις σιωπές και τις παύσεις».
Ερωτηθείς γιατί Ο Εχθρός Μου είναι η αγαπημένη του ταινία, ο σκηνοθέτης απάντησε: «Θεωρώ ότι είναι η πιο αδικημένη στο box office, καθώς παίχτηκε μέσα στην πιο βαθιά κρίση. Θα ήθελα το κοινό να τη δει. Ωστόσο, τις αγαπάω όλες τις ταινίες μου. Ειδικά μετά από αυτό το αφιέρωμα, τις αγαπάω λίγο περισσότερο».
=
