24o ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ // 10-20/3/2022
Προβολή της ταινίας Toloka του Μιχαήλ Ιλιένκο και συζήτηση με τον σκηνοθέτη Φώτο Λαμπρινό και την ουκρανή ηθοποιό Ρομάνα Λόμπατς
Στο πλαίσιο του 24ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 17 Μαρτίου η έκτακτη ειδική προβολή της ταινίας Toloka του Μιχαήλ Ιλιένκο. Ο διάσημος ουκρανός σκηνοθέτης, που διέφυγε από το Κίεβο στην Πράγα πριν λίγες ημέρες για να γλυτώσει από τη φρίκη του πολέμου, δεν μπόρεσε τελικά να έρθει στη Θεσσαλονίκη, καθώς διαγνώστηκε θετικός στον κορονοϊό. Ωστόσο, πριν την έναρξη της προβολής, ο Μιχαήλ Ιλιένκο απηύθυνε βιντεοσκοπημένο χαιρετισμό στο κοινό, ενώ την προβολή τίμησαν με την παρουσία τους ο σκηνοθέτης Φώτος Λαμπρινός, επιστήθιος φίλος του Μιχαήλ Ιλιένκο εδώ και πολλά χρόνια, καθώς και η ουκρανή ηθοποιός και παραγωγός, Ρομάνα Λόμπατς.
Την εκδήλωση προλόγισε ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, Ορέστης Ανδρεαδάκης, ο οποίος είπε μεταξύ άλλων: «Θα ήθελα αρχικά να κάνω σαφές σε όλους αυτό που λέμε από την αρχή. Ότι το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ και το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης δεν συνεργάζονται, δεν συνομιλούν και δεν έχουν καμιά σχέση με κανέναν επίσημο κρατικό πολιτιστικό οργανισμό της Ρωσίας, για όσο καιρό διαρκεί η εισβολή στην Ουκρανία. Αυτό δεν σημαίνει, φυσικά, ότι δεν σεβόμαστε και δεν τιμούμε τον ρωσικό πολιτισμό, το αντίθετο. Φιλοξενούμε ρώσους δημιουργούς, ανεξάρτητους ή και αντικαθεστωτικούς και θα φιλοξενήσουμε κι άλλους και στο μέλλον». Στη συνέχεια σημείωσε πως στο φεστιβάλ υπάρχουν και ταινίες που εστιάζουν σε ιστορίες με φόντο την Ουκρανία, ενώ οι προβολές του Toloka του Μιχαήλ Ιλιένκο και της Μεγάλης Ουτοπίας του Φώτου Λαμπρινού, συγκροτούν ένα μικρό αφιέρωμα που πραγματοποιεί το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Στο μήνυμά του, ο Μιχαήλ Ιλιένκο ευχαρίστησε το Φεστιβάλ για την πρόσκληση αναφέροντας πως η Toloka, για τον ίδιο αλλά και για τους συνεργάτες του, δεν ήταν μια απλή ταινία, αλλά ένα μυστικό όπλο απέναντι στον πόλεμο και τη φρίκη του. Στη συνέχεια, έκανε αναφορά στο ποίημα του Τάρας Σεβτσένκο, το οποίο λειτουργεί ως μια αλληγορική συμπύκνωση της δραματικής ιστορίας της Ουκρανίας, αλλά και του σθένους που έχει επιδείξει διαχρονικά ο ουκρανικός λαός. Τέλος, προειδοποίησε πως ο πόλεμος που μαίνεται αυτή τη στιγμή ενδέχεται να επηρεάσει ολόκληρη την Ευρώπη και όχι μόνο την Ουκρανία.
Μετά την προβολή του μηνύματος από τον Μιχαήλ Ιλιένκο, ο κ. Ανδρεαδάκης έδωσε τον λόγο στους δύο εκλεκτούς καλεσμένους της προβολής, τον σκηνοθέτη Φώτο Λαμπρινό, επιστήθιο φίλο του Μιχαήλ Ιλιένκο, και την ουκρανή ηθοποιό και παραγωγό, Ρομάνα Λόμπατς. Οι δύο τους μοιράστηκαν με το κοινό σκέψεις και συναισθήματα για την ταινία αλλά και τον πόλεμο στην Ουκρανία. Αρχικά, η κ. Λόμπατς χαιρέτισε το κοινό και επισήμανε την ανάγκη να ενημερωνόμαστε και να συμμετέχουμε στις δράσεις που αφορούν την Ουκρανία. «Είναι πολύ σημαντικό να μετέχουμε σε αυτό που συμβαίνει, να ενημερωνόμαστε και να διευρύνουμε τις γνώσεις μας σε σχέση με αυτή τη χώρα. Μέχρι πρότινος για τους περισσότερους ήταν μια άγνωστη χώρα. Νομίζαμε ότι αυτή η χώρα ήταν κομμάτι της Ρωσίας. Αυτό που συμβαίνει αυτή τη στιγμή είναι τρομερό, πέρα από τη χειρότερη φαντασία και τους εφιάλτες μας. Πρέπει όλοι να κάνουμε κάτι γι’ αυτό. Ευχαριστώ πολύ το Φεστιβάλ που μετέχει σε αυτή τη διαδικασία», σημείωσε.
Στη συνέχεια, τον λόγο πήρε ο κ. Λαμπρινός, ο οποίος μίλησε για τον σκηνοθέτη και αγαπημένο φίλο του, Μιχαήλ Ιλιένκο. «Γνωριστήκαμε το 1965, στο εργαστήρι του Μιχαήλ Ρομ, στη Μόσχα, στην κινηματογραφική σχολή, και κολλήσαμε από τις πρώτες βδομάδες της συνύπαρξής μας. Ήμασταν τυχεροί να έχουμε δάσκαλο τον Μιχαήλ Ρομ. Είχε δώσει την προηγούμενη φουρνιά με Ταρκόφσκι κι έναν σωρό άλλους σπουδαίους σκηνοθέτες. Από τότε κάνουμε παρέα, έχω πάει πολλές φορές στο Κίεβο και την Ουκρανία, έχω κάνει και ταινίες εκεί. Ο ίδιος έχει έρθει πολλές φορές στην Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια, κάθε καλοκαίρι πηγαίνουμε μαζί στη Σίκινο. Είναι μια πολύ σπουδαία προσωπικότητα, η πιο μεγάλη μορφή του κινηματογράφου στην Ουκρανία αυτόν τον καιρό. Διδάσκει σκηνοθεσία, είναι μέλος της ακαδημίας τεχνών, άνθρωπος του ακαδημαϊκού χώρου. Τι να πρωτοπώ για αυτόν. Και στην προηγούμενη ταινία του και στην Toloka, πήγαινε στις εμπόλεμες περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας και τραβούσε πλάνα».
Όπως εξήγησε ο κ. Λαμπρινός, ο ουκρανός σκηνοθέτης διοργανώνει ένα πολύ ιδιαίτερο φεστιβάλ στη χώρα του τα τελευταία 15 χρόνια. «Εδώ και πολλά χρόνια, γύρω στα 15, οργανώνει ένα παράξενο φεστιβάλ, το οποίο ονομάζεται “Η Ανοιχτή Νύχτα”. Γίνεται σε έναν λόφο της παλιάς γειτονιάς του Κιέβου και κρατάει μόνο μια νύχτα. Παίζονται οι ταινίες από τις δέκα το βράδυ μέχρι να βγει το φως και μετά μαζεύεται η επιτροπή για να δώσει τα βραβεία. Το ευτράπελο είναι ότι επειδή στο βάθος υπάρχει ένα μπαρ όταν καλούν τους βραβευμένους να παραλάβουν τα βραβεία, τους κουβαλάνε 2-3 άτομα γιατί δεν είναι σε θέση να περπατήσουν. Είναι από τα σπάνια φεστιβάλ του κόσμου, γιατί κρατάει μόνο μια νύχτα», εξήγησε ο σκηνοθέτης.
Mετά την προβολή της ταινίας Toloka, τόσο ο κ. Ανδρεαδάκης όσο και το κοινό θέλησαν να απευθύνουν ερωτήσεις προς τους δύο καλεσμένους. Αρχικά, ο κ. Ανδρεαδάκης θέλησε να μάθει περισσότερες πληροφορίες αναφορικά με το ποίημα του Ταράς Σεβτσένκο, από το οποίο άντλησε έμπνευση ο Μιχαήλ Ιλιένκο για την ταινία, και το πώς αυτό εντάχθηκε στην ταινία. Όπως επισήμανε, είναι ελάχιστες οι ταινίες που εικονογραφούν ένα ποίημα. Ο κ. Λαμπρινός εξήγησε πως πρόκειται για ένα ποίημα από το ρεύμα του Ρομαντισμού, γύρω από το οποίο ο Μιχαήλ Ιλιένκο έχτισε στην ταινία την ιστορία της Ουκρανίας.
«Ο Ταράς Σεβτσένκο έζησε πριν 200 χρόνια. Είναι ένα είδος εθνικού ποιητή, όπως ο Σολωμός, ο Πούσκιν ή ο Γκαίτε. Το ποίημα ανήκει στο ευρύτερο κίνημα του Ρομαντισμού και περιστρέφεται γύρω από την έννοια της συγκρότησης εθνικής ταυτότητας. Το λυρικό ποίημα του Σεβτσένκο μιλάει για μια ερωτική ιστορία, στην οποία ένα ζευγάρι χωρίζεται βιαίως, καθώς παίρνουν τον άντρα και τον πάνε μακριά. Η κοπέλα είναι, όμως, όμορφη και την περιτριγυρίζουν μνηστήρες. Εκείνη τους τάζει ότι όποιος φέρει τον αδερφό της, που δεν είναι στ’ αλήθεια αδερφός της αλλά ο αγαπημένος της, θα τον παντρευτεί. Ο Μίσα συνδυάζει την ιστορία του ποιήματος με την ιστορία της Ουκρανίας. Σκοπός ήταν να δείξει την ιστορία της Ουκρανίας μέσα από την Toloka, δηλαδή τη χωριάτικη καλύβα, η οποία χτίζεται και καταστρέφεται συνέχεια, από τους Τάταρους μέχρι τον Στάλιν, παρόλα αυτά όμως εξακολουθεί να στέκεται στα πόδια της. Toloka σημαίνει Ουκρανία. Είναι μια ποιητική εκδοχή της ιστορίας της χώρας, βασισμένη σε ένα λυρικό ποίημα», σημείωσε.
Απαντώντας σε σχετική ερώτηση, ο κ. Λαμπρινός εξήγησε ότι ο Ταράς Σεβτσένκο έγραψε τα ποιήματά του στα ουκρανικά. Και όπως επισήμανε, τα ουκρανικά είναι μια πλήρως ανεξάρτητη γλώσσα. «Ο Σεβτσένκο έγραψε στα ουκρανικά. Τα ουκρανικά ανήκουν στην οικογένεια των σλαβικών γλωσσών. Δεν είναι ούτε ρωσικά, ούτε πολωνικά. Η ουκρανική γλώσσα είναι ανεξάρτητη με δικό της αλφάβητο, κανόνες και γραμματική. Κάποιος όπως εγώ, που γνωρίζει ρωσικά, δεν την καταλαβαίνει», επισήμανε.
Αντίστοιχα, και η κ. Λόμπατς μίλησε για τον Ταράς Σεβτσένκο και την ουκρανική γλώσσα.
«Ο Ταράς Σεβτσένκο αποτελεί σύμβολο για την ουκρανική γλώσσα, η οποία υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει. Την ουκρανική γλώσσα έχουν προσπαθήσει να την καταπατήσουν πάρα πολλές φορές, ειδικά στη Σοβιετική Ένωση, όπου είχαν θεσπίσει τα ρωσικά αρχικά ως δεύτερη γλώσσα, ενώ στη συνέχεια προσπάθησαν να την κάνουν πρώτη και επίσημη. Το ίδιο συνέβη και στην ελεύθερη Ουκρανία, στη θητεία του πρωθυπουργού Γιανουκόβιτς», επισήμανε.
Όπως εξήγησε, στη συνέχεια, ο κ. Λαμπρινός η στάση της Ρωσίας απέναντι στην ουκρανική γλώσσα διαφοροποιήθηκε θετικά στην εποχή του Λένιν. «Ο Λένιν έδωσε στους Ουκρανούς ισχυρή αυτονομία και τους επέτρεψε επιτέλους να χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους, στα βιβλία και στα έντυπα. Επέτρεψε να κυκλοφορεί και να διδάσκεται η ουκρανική γραμματεία και λογοτεχνία. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, ο Πούτιν έβρισε χυδαία τον Λένιν. Αυτό, ωστόσο, δεν κράτησε για πολύ. Αργότερα, ήρθε ο Στάλιν και πισωγύρισε τη χώρα στη ρωσική γλώσσα, παιδεία και γραμματεία. Η ουκρανική γλώσσα, όμως, επιβίωσε. Είναι μια τεράστια χώρα η Ουκρανία και ένας εξαιρετικός λαός ο ουκρανικός», σημείωσε ο κ. Λαμπρινός.
Ακολούθησε ερώτηση του κοινού που αφορούσε τη συνάφεια της Toloka του Μιχαήλ Ιλιένκο με τον Θίασο του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Ο κ. Λαμπρινός εξήγησε πως και εκείνος είχε κάνει την ίδια σκέψη όταν πρωτοείδε την ταινία. Ωστόσο, όπως επισήμανε, υπάρχουν κάποιες διαφορές. «Ήμουν από τους βασικότερους συνεργάτες του Θεόδωρου στον Θίασο. Δουλέψαμε πολύ μαζί και σε κάποιους τομείς είχα σημαντική συμβολή. Πράγματι, όταν είδα την Toloka σκέφτηκα ότι είναι ο Θίασος, σε μια άλλη εκδοχή. Στον Ιλιένκο, βέβαια, βαραίνει πολύ το φολκλόρ, το τοπικό χρώμα, το εθνικό στοιχείο, θα μπορούσαμε να πούμε. Ο Θίασος του Αγγελόπουλου είναι ένα φιλμ που καταπιάνεται περισσότερο με την Ιστορία», επισήμανε.
Στη συνέχεια, η κ. Λόμπατς ρωτήθηκε από τον Καλλιτεχνικό Διευθυντή του Φεστιβάλ, Ορέστη Ανδρεαδάκη, για τα συναισθήματά της μετά τη θέαση της ταινίας. «Αισθάνθηκα πραγματικά πάρα πολύ λυπημένη. Παρότι ζω μακριά από την Ουκρανία, έχω πολύ μεγάλη σχέση με τη χώρα. Θυμάμαι μια φορά που πήγαινα στη σχολή μου, κοίταξα τον ουρανό, τα σύννεφα και είδα μια κοπέλα που έπλεκε τα μαλλιά της. Συνειδητοποίησα ότι αυτή δεν ήταν μια ελληνική εικόνα. Τελείωσα ουκρανικό σχολείο, γνωρίζω την κουλτούρα της Ουκρανίας. Επομένως γνωρίζω τι συνέβαινε στη διάρκεια της ταινίας. Αισθάνθηκα μεγάλο θυμό. Είναι πολύ σημαντικό να κουβαλάς μέσα σου την ταυτότητα και τη γη σου. Και αυτή η αίσθηση δεν κρύβει μέσα της κανέναν άσχημο εθνικισμό, όπως αναφέρουν κάποιοι», εξήγησε η ηθοποιός και παραγωγός, εμφανώς συγκινημένη.
Η ίδια, απαντώντας σε σχετική ερώτηση του κοινού, εξήγησε πως δεν κατηγορεί τον απλό λαό της Ρωσίας. Ταυτόχρονα, όμως, αναγνωρίζει ότι μεγάλη μερίδα του ρωσικού λαού στηρίζει τον Πούτιν. «Δεν κατηγορώ τους απλούς ανθρώπους. Ταυτόχρονα, όμως, θεωρώ ότι έχουμε όλοι μερίδιο ευθύνης ως πολίτες σε σχέση με την ενημέρωση και το τι συμβαίνει. Η Ουκρανία, τα τελευταία χρόνια, έκανε δύο επαναστάσεις και αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε πόλεμο για να μην έχει κατακτητή. Δυστυχώς, πολλοί Ρώσοι στηρίζουν τον Πούτιν και τον πόλεμο. Φαίνεται και στα social media. Είναι μια ιμπεριαλιστική άποψη, που υποστηρίζει ότι ένας ισχυρός λαός μπορεί να κατακτήσει οποιονδήποτε. Δε θα ήθελα, φυσικά, ο απλός λαός της Ρωσίας να υποφέρει. Κανείς δεν το θέλει αυτό. Μπορούμε να ζήσουμε όλοι ειρηνικά. Εγώ είμαι 25% από τη Ρωσία, 25% από την Πολωνία και 50% από την Ουκρανία. Αυτός ο πόλεμος ήταν μια επιλογή. Δεν πρέπει να είμαστε, όμως, διχασμένοι και να έχουμε απορίες. Τα γεγονότα είναι απλά, ξέρουμε ακριβώς τι συνέβη, δεν έχουμε καμία αμφιβολία».
