48ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
16-25 Νοεμβρίου 2007
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ 2007
ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ
Πλήρες και αναδρομικό αφιέρωμα στον Νίκο Νικολαΐδη, στον ανατρεπτικό ρομαντικό του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου, που έφυγε νωρίς από κοντά μας, πραγματοποιεί το 48ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Το αφιέρωμα, που τιμά την μνήμη του πολυσχιδούς καλλιτέχνη, έχει ξεχωριστή σημασία, καθώς ο σχεδιασμός του ξεκίνησε σε συνεργασία με τον ίδιο τον Νίκο Νικολαΐδη, ο οποίος είχε δεχτεί την πρότασή μας γι αυτή την ρετροσπεκτίβα, λίγο καιρό πριν τον αδόκητο θάνατό του.
«Καλούμε το κοινό να περιπλανηθεί εκ νέου στον μοναδικό, ιδιόμορφο κινηματογραφικό κόσμο του Νίκου Νικολαΐδη, να διεισδύσει στην ψυχοσύνθεση των «καταραμένων» περιθωριακών ηρώων του, να μοιραστεί το ανυπότακτο όραμά του», σημειώνει η διευθύντρια του Φεστιβάλ, Δέσποινα Μουζάκη.
Το αφιέρωμα περιλαμβάνει το σύνολο του έργου του Νικολαΐδη, ενώ να σημειωθεί ότι οι ταινίες Singapore Sling, Πρωινή περίπολος, Γλυκιά συμμορία, Τα κουρέλια τραγουδάνε ακόμα... και Ευρυδίκη Β.Α. 2037 θα προβληθούν σε καινούργιες αποκαταστημένες κόπιες και με νέα ψηφιακή επεξεργασία ήχου.
Στο πλαίσιο του αφιερώματος το Φεστιβάλ θα παρουσιάσει σε συνεργασία με τις εκδόσεις Αιγόκερως, ειδική έκδοση για τον Νίκο Νικολαΐδη, με σπάνιο ανέκδοτο υλικό, την οποία υπογράφει ο Μίμης Τσακωνιάτης, που τα τελευταία χρόνια συνεργαζόταν στενά με τον σκηνοθέτη για την ολοκλήρωση αυτού του έργου. Παράλληλα, θα παρουσιαστεί για πρώτη φορά και το κύκνειο άσμα του συγγραφικού έργου του Νίκου Νικολαΐδη, το τελευταίο του μυθιστόρημα με τίτλο Μια Στεκιά Στο Μάτι Του Μοντεζούμα (εκδόσεις greekworks.com), το ύστατο λογοτεχνικό του ταξίδι, μέσα από το οποίο επιχειρεί μια νοσταλγική αναδρομή στις δεκαετίες του ’50 και του ’60.
Η ρετροσπεκτίβα δίνει την ευκαιρία στους σινεφίλ να ανακαλύψουν από την αρχή το σινεμά ενός «δικού τους», ενός φανατικού κινηματογραφόφιλου, αλλά και να εξερευνήσουν μέσα από το έργο του, τα κινηματογραφικά είδη που αγάπησε και ενσωμάτωσε σ’ αυτό, όπως το φιλμ νουάρ.
Άμεσα συνδεδεμένη με τη ρετροσπεκτίβα στον Νίκο Νικολαΐδη, είναι λοιπόν, η επιλογή για το αφιέρωμα στο ελληνικό φιλμ νουάρ, με τίτλο «Σε σκοτεινούς δρόμους: Το Φιλμ Νουάρ στον ελληνικό κινηματογράφο» το δεύτερο μεγάλο αφιέρωμα που πραγματοποιεί φέτος το ελληνικό τμήμα. Το αφιέρωμα καλύπτει μια διαδρομή 46 ετών - από το 1958 έως το 2004 – περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικές ταινίες γνωστών Ελλήνων δημιουργών και βρίσκει τους κοινούς τόπους ενός είδους που επαναπροσδιόρισε τις έννοιες του χρόνου, της ζωής και του θανάτου στη μεγάλη οθόνη κι ενός πρωτοπόρου έλληνα κινηματογραφιστή που τις όρισε μ’ έναν ολότελα ξεχωριστό τρόπο για τα ελληνικά κινηματογραφικά δεδομένα.
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ
«Το κόστος της διαφορετικότητας είναι η αμοιβή μας»
Νίκος Νικολαΐδης
Ο Νίκος Νικολαΐδης, έζησε το κόστος της διαφορετικότητας. Και ταυτόχρονα ανταμείφθηκε απ’ αυτό όσο λίγοι, παραμένοντας ένας αυθεντικός δημιουργός, ταγμένος στα όνειρά του και τις εμμονές του, πιστός στους σκοτεινούς περιθωριακούς ήρωές του μέχρι την αιφνιδιαστική «έξοδό» του από τη ζωή τον περασμένο Σεπτέμβριο.
Γεννημένος στην Αθήνα, το 1939, ο Νίκος Νικολαΐδης, σπούδασε σκηνοθεσία στη Σχολή Σταυράκου και σκηνογραφία στη Σχολή Βακαλό. Πολύπλευρος δημιουργός, σκηνοθέτης, σεναριογράφος και συγγραφέας, ξεκίνησε την πορεία του στο σινεμά, στις αρχές της δεκαετίας του ‘60 ως βοηθός του Βασίλη Γεωργιάδη. Το 1962 πραγματοποιεί το σκηνοθετικό του ντεμπούτο με την μικρού μήκους ταινία Lacrimae Rerum, εμπνευσμένη από ποίημα του Λάμπρου Πορφύρα, «ένα βίντεο κλιπ πάνω στην ημιτελή του Σούμπερτ» - όπως θα το χαρακτηρίσει λίγα χρόνια αργότερα - που αποσπά το Κρατικό Βραβείο Υπουργείου Πολιτισμού και αποτελεί την Επίσημη ελληνική συμμετοχή στο Φεστιβάλ των Καννών το 1964. Το 1968 ακολουθεί η μεσαίου μήκους ταινία του με τίτλο Άνευ όρων. Θα περάσουν επτά χρόνια μέχρι να αποκαλυφθεί η ξεχωριστή κινηματογραφική γραφή του Νικολαΐδη μέσα από την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία με τίτλο Ευρυδίκη Β.Α. 2037, ένα φιλοσοφικό σχόλιο για την μοναξιά, ένα «κάλεσμα» σε έναν απρόσμενο σουρεαλιστικό εφιάλτη, σ’ έναν «μετάκοσμο ενοχών και απολεσθέντος χρόνου» (για να δανειστούμε ξανά λόγια του ίδιου), που αποτέλεσε πρόδρομο του κινηματογραφικού κόσμου που «έχτισε» ο Νικολαΐδης. Το 1979 θα χαρίσει στο κοινό μια ταινία που αγαπήθηκε όσο λίγες, που δίχασε, που έγινε το σύνθημα μιας ολόκληρης γενιάς. Τίτλος της, Τα Κουρέλια Τραγουδάνε Ακόμα. Ο Νικολαΐδης, σε μια ταινία πολιτικής και αισθητικής παρέμβασης, μοιράζεται με το κοινό ένα ολότελα προσωπικό σύμπαν, σκοτεινό, μελαγχολικό, με στοιχειωμένους ανατρεπτικούς ήρωες. Το 1983 επανέρχεται με τη Γλυκιά συμμορία, ένα κινηματογραφικό ημερολόγιο της ζωής και του θανάτου μιας παρέας ‘αμοραλιστών’ νέων που έχουν φτάσει σε ένα σημείο δίχως γυρισμό. Το 1987, ο Νικολαΐδης εικονογραφεί με την Πρωινή Περίπολο ένα δυσοίωνο μέλλον μέσα από μια καταδικασμένη ιστορία αγάπης, ενώ το 1990 βουτά στις πιο μύχιες σκέψεις του Ντε Σαντ και «κερνά» το κοινό ένα Singapore Sling σκέτο «δυναμίτη», εκρηκτικό και διαστροφικό, σε μια νοσηρή σπουδή της παρακμής του πολιτισμού. Η κόλαση μυρίζει γιασεμί το 1999 με την ταινία Θα Σε Δω Στην Κόλαση, Αγάπη Μου , ένα «νεκρο – ρομάντσο», στο οποίο αντανακλάται γι’ ακόμη μια φορά η εμμονή του σκηνοθέτη σε ένα σκοτεινό ιδιοσυγκρασιακό σύμπαν, όπως θα συμβεί και στις επόμενες ταινίες του Ο Χαμένος Τα Παίρνει Όλα (2002) και The Zero Years (2005). Στο αφιέρωμα του 48ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης θα προβληθεί επίσης και η τηλεταινία του Νικολαΐδη με τίτλο Το κορίτσι με τις βαλίτσες (1993).
ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ- ΒΡΑΒΕΙΑ
1962 Lacrimae Rerum, - Κρατικό Βραβείο Υπουργείου Πολιτισμού. Επίσημη Ελληνική συμμετοχή στο Φεστιβάλ των Καννών, 1964 και στο Φεστιβάλ του Μπιλμπάο, 1965.
1968 Άνευ Όρων
1975 Ευριδίκη ΒΑ 2037, - Βραβείο Σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Κρατικό Βραβείο Υπουργείου Πολιτισμού. Κρατικά Βραβεία Σκηνογραφίας (Μαρί-Λουίζ Βαρθολομαίου), Μοντάζ (Γιώργος Τριανταφύλλου). Βραβείο Κριτικών Αθηνών.
1979 Τα Κουρέλια Τραγουδάνε Ακόμα, - Βραβεία Σκηνοθεσίας, Ά ανδρικού ρόλου (Χρήστος Βαλαβανίδης), Ήχου (Μαρίνος Αθανασόπουλος), Μοντάζ (Ανδρέας Ανδρεαδάκης) στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Κρατικό Βραβείο Υπουργείου Πολιτισμού. Βραβείο Ένωσης Κριτικών Αθηνών.
1983 Γλυκιά Συμμορία, Βραβεία Ά ανδρικού ρόλου (Τάκης Σπυριδάκης), Φωτογραφίας (Άρης Σταύρου), Σκηνογραφίας (Μαρί-Λουίζ Βαρθολομαίου), Ήχου (Μαρίνος Αθανασόπουλος), Μοντάζ (Ανδρέας Ανδρεαδάκης) στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Κρατικό Βραβείο Υπουργείου Πολιτισμού. Βραβείο Καλύτερης Ελληνικής Ταινίας της Ένωσης Κριτικών Αθηνών.
1987 Πρωινή Περίπολος, Βραβείο Σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Κρατικά Βραβεία: Σκηνογραφίας (Μαρί-Λουίζ Βαρθολομαίου), Φωτογραφίας (Ντίνος Κατσουρίδης). Επίσημη Ελληνική συμμετοχή στο Φεστιβάλ του Αβοριάζ.
1990 Singapore Sling (Βραβείο Σκηνοθεσίας, Ά γυναικείου ρόλου (Meredyth Herold), Φωτογραφίας (Άρης Σταύρου) στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Κρατικά Βραβεία: Σκηνογραφίας (Μαρί-Λουίζ Βαρθολομαίου), Μοντάζ (Ανδρέας Ανδρεαδάκης). Ελληνική συμμετοχή στα Φεστιβάλ Βρυξελλών, Άμστερνταμ, Ρίμινι, Τορόντο κ.α.
1993 Το Κορίτσι Με Τις Βαλίτσες, τηλεταινία.
1999 Θα Σε Δω Στην Κόλαση, Αγάπη Μου, - Επίσημη συμμετοχή στο Διεθνές Φεστιβάλ Βρυξελλών
2002 Ο Χαμένος Τα Παίρνει Όλα, Κρατικά Βραβεία: Σκηνοθεσίας, Φωτογραφίας (Κωστής Γκίκας).
2005 The Zero Years, - Κρατικό Βραβείο: Σκηνογραφίας (Μαρί-Λουίζ Βαρθολομαίου).
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
«ΣΕ ΣΚΟΤΕΙΝΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ: ΤΟ ΦΙΛΜ ΝΟΥΑΡ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ»
Ξεκίνησε ως αυτοτελές δημιούργημα της κινηματογραφικής αμερικανικής κουλτούρας και κατέκτησε τον δυτικό κόσμο. Επαναπροσδιόρισε τις έννοιες του χρόνου, της ζωής και του θανάτου στη μεγάλη οθόνη. Ανέδειξε τη γυναικεία φιγούρα σε θεμελιακό λίθο για την αφήγηση μιας ιστορίας. Ανήγαγε το αστικό τοπίο, σε κυρίαρχο ντεκόρ, πολλές φορές και αφανή πρωταγωνιστή. Υιοθέτησε μοτίβα που ενέπνευσαν, αγαπήθηκαν και ταυτίστηκαν με τη μυθολογία του. Φιλμ νουάρ αίσθηση και ατμόσφαιρα θα κυριαρχήσουν στο 48ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, μέσα από το δεύτερο μεγάλο αφιέρωμα του ελληνικού τμήματος με τίτλο «Σε σκοτεινούς δρόμους: Το Φιλμ Νουάρ στον ελληνικό κινηματογράφο».
Το αφιέρωμα στο ελληνικό φιλμ νουάρ – το οποίο θα συνοδεύεται από ειδική έκδοση - περιλαμβάνει 13 ταινίες μεγάλου μήκους και 2 μικρού, που καλύπτουν μια χρονική περίοδο 46 χρόνων από το 1958 ως το 2004. Και φυσικά συνδέεται άμεσα με το αφιέρωμα στον Νίκο Νικολαΐδη, καθώς τα νουάρ στοιχεία και οι αναφορές ήταν διακριτά σε όλο το έργο του δημιουργού.
Το κινηματογραφικό αυτό είδος, το οποίο υπηρετεί συγκεκριμένους αισθητικούς εννοιολογικούς και φιλοσοφικούς κώδικες, ιδιαίτερα οικείους στο κοινό, γεννήθηκε ως μια ειδική κατηγορία ταινιών, στην αμερικανική κινηματογραφική βιομηχανία λίγο μετά το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ωστόσο ο «νονός» του ήταν Γάλλος και πιο συγκεκριμένα ο κριτικός κινηματογράφου Νίνο Φρανκ, ο οποίος το 1946 χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο film noir.
Οι Έλληνες κινηματογραφιστές, ανάμεσά τους ο Ντίνος Κατσουρίδης, ο Ντίνος Δημόπουλος, ο Σταύρος Τσιώλης, ο Γιώργος Καρυπίδης κ.α. γοητεύτηκαν από το είδος, ασπάστηκαν τους κώδικές του και τους ενσωμάτωσαν στο έργο τους, δίνοντας πνοή στο νουάρ, επί ελληνικού εδάφους. Η ανθολόγηση των ταινιών για το αφιέρωμα, έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε να σχηματίζεται μια συνολική εικόνα για το νουάρ στην Ελλάδα, η οποία θα περιλαμβάνει διαφορετικές αισθητικές προσεγγίσεις του είδους: Από το κλασσικό νουάρ με την off αφήγηση (Ο ζεστός μήνας Αύγουστος) και το ακριβές ριμέικ πολύκροτων νουάρ από την Γαλλία (Η παρεξήγηση), ως το γκανγκστερικό νουάρ (Ληστεία στην Αθήνα) και το θρίλερ τρόμου (Ο εφιάλτης). Η διαδρομή του νουάρ, σ’ αυτό το αφιέρωμα συνεχίζεται με το ψυχολογικό αστυνομικό δράμα (Ο πανικός), περνά από το πολιτικό νουάρ φαντασίας (Υπόγεια διαδρομή) και φτάνει μέχρι το δραματικό ψυχολογικό νουάρ (Ο άνθρωπος του τρένου). Δεν σταματά όμως εκεί. Ξεχωριστή θέση στο αφιέρωμα, έχουν τόσο ερωτικό υπαινικτικό νουάρ (Ντάμα Σπαθί), όσο και η άμεση αναφορά στο είδος (Κλειστή στροφή). Τέλος, το αφιέρωμα «φλερτάρει» με το σύμπαν της Πατρίσια Χάισμιθ (Η αναμέτρηση), αντικατοπτρίζει το νεορεαλιστικό μελόδραμα – νουάρ (Αδίστακτοι), αλλά και το κλασσικό αστυνομικό δράμα ιχνηλασίας (Έγκλημα στα παρασκήνια).
Τόσο η επιμέλεια της έκδοσης, όσο και η επιλογή των ταινιών είναι του κριτικού κινηματογράφου Αλέξη Δερμεντζόγλου.
ΛΙΣΤΑ ΤΑΙΝΙΩΝ:
1958 Ο άνθρωπος του τρένου - Ντίνος Δημόπουλος
1960 Έγκλημα στα παρασκήνια - Ντίνος Κατσουρίδης
1961 Ο εφιάλτης – Ερρίκος Ανδρέου
1965 Οι αδίστακτοι- Ντίνος Κατσουρίδης
1966 Ο ζεστός μήνας Αύγουστος -Σωκράτης Καψάσκης
1966 Ντάμα σπαθί – Γιώργος Σκαλενάκης
1969 Πανικός – Σταύρος Τσιώλης
1969 Ληστεία στην Αθήνα – Βαγγέλης Σερντάρης
1982 Επικίνδυνο Παιχνίδι - Γιώργος Καρυπίδης
1983 Η παρεξήγηση - Δημήτρης Σταύρακας
1983 Υπόγεια διαδρομή-Απόστολος Δοξιάδης
1991 Κλειστή στροφή - - Νίκος Γραμματικός
1993 Dogs licking my heart - Νίκος Τριανταφυλλίδης μ.μ.
2002 Στη σκιά του Λέμμυ Κώσιον-Νίκος Ζερβός
2004 Η πορεία - Σταύρος Παρχαρίδης μ.μ.
