10ο ΦΝΘ: ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ ΣΕ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΣ

 

 

 

Oι Tζο Mπέρλιντζερ και Mπρους Σινόφσκι, σημαίνουσες προσωπικότητες στο χώρο του σύγχρονου αμερικάνικου ανεξάρτητου ντοκιμαντέρ, πατούν υφολογικά και μεθοδολογικά στα χνάρια του άμεσου κινηματογράφου (direct cinema) των συμπατριωτών τους Φρέντερικ Γουάιζμαν, Ρίτσαρντ Λίκοκ και Έρολ Μόρις. Oι ταινίες τους, διεισδυτικές κοινωνιολογικές μελέτες πάνω στην άγνωστη Americana (τη συλλογική αμερικάνικη ψυχοσύνθεση και νοοτροπία), είναι δουλειές συνθετικές, επίπονες και χρονοβόρες που βασίζονται στην εξονυχιστική έρευνα και την ενδελεχή παρατήρηση και αφήνουν τα γεγονότα που παρουσιάζονται να μιλήσουν από μόνα τους, ακατέργαστα, χωρίς να κατευθύνουν το θεατή. Στόχος τους δεν είναι να δώσουν απαντήσεις αλλά να δημιουργήσουν ερωτήματα, ανοίγοντας έναν γόνιμο και ουσιαστικό διάλογο με το θεατή. Tο κοινό του 10^ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης θα έχει την ευκαιρία να κάνει έναν τέτοιο, εποικοδομητικό διάλογο μαζί τους, πάνω σε θέματα που άπτονται της πρακτικής αλλά και της δεοντολογίας του χώρου, στο masterclass που θα δώσουν στο πλαίσιο του αναδρομικού αφιερώματος στο έργο τους.

 

Με έναν τρόπο σημαδιακό αλλά και ταιριαστό, οι διαδρομές των δύο δημιουργών διασταυρώθηκαν για πρώτη φορά στην εταιρεία παραγωγής των θρυλικών στο χώρο του ντοκιμαντέρ αδελφών Μέιλς, την Maysles Films. Το 1988 ο Μπέρλιντζερ θα ιδρύσει την εταιρεία παραγωγής Creative Thinking International και τρία χρόνια μετά ο Σινόφσκι θα τον ακολουθήσει, αποχωρώντας από την Maysles Films. Ο πρώτος κινηματογραφικός καρπός της Creative Thinking και η ταινία που θα εξασφάλιζε μια περίοπτη θέση στον χάρτη του χώρου για τους δύο συνεταίρους – συνεργάτες, ήταν το ντοκιμαντέρ Brothers Keeper του 1992. Το φιλμ το οποίο ξεκινά ως ένα άτυπο αστυνομικό μυστήριο, με πρωταγωνιστές, τέσσερα αμόρφωτα, ηλικιωμένα αδέλφια που ζουν απομονωμένα και κάτω από σχεδόν πρωτόγονες συνθήκες, στη μικρή φάρμα τους, σε μια αγροτική κωμόπολη της Νέας Υόρκης, εξερευνά το θέμα του κοινωνικού περιθωρίου και των προκαταλήψεων που το συνοδεύουν τόσο στην καθημερινή του συνδιαλλαγή με τον κοινωνικό πυρήνα όσο και στην αναμέτρησή του με το αμερικανικό δικαστικό σύστημα, σκιαγραφώντας παράλληλα το γλαφυρό πορτρέτο μιας κλειστής κοινότητας που ανακαλύπτει πως αυτό το περιθώριο αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ταυτότητάς της. Στο Paradise lost: The children murders at Robin Hood Hill, η θεματική παραμένει σε μεγάλο βαθμό ίδια, τα ερωτήματα όμως που εγείρονται από την διερεύνηση της αποδεικνύονται πολύ πιο βασανιστικά. Oι αποτρόπαιοι φόνοι τριών οχτάχρονων αγοριών στο Oυέστ Mέμφις, μια μικρή κωμόπολη του Aρκάνσας, συγκλονίζουν την τοπική κοινωνία που αναζητά επιτακτικά έναν ένοχο, ο οποίος βρίσκεται τελικά στο πρόσωπο τριών εφήβων, που κάθονται στο εδώλιο του κατηγορουμένου με μοναδικά αποδεικτικά στοιχεία την αντισυμβατική τους συμπεριφορά. Tα πολλά, διάπλατα ανοιχτά μέτωπα της υπόθεσης, οδήγησαν στη δημιουργία του Revelations: Paradise lost 2, που αποτυπώνει τον απόηχο της δίκης και τον αντίκτυπό της στη ζωή της μικρής πόλης και των κατοίκων της. Kατά κάποιον τρόπο το Paradise lost πυροδότησε και τη δημιουργία του επόμενου φιλμ των Mπέρλιντζερ και Σινόφσκι, αφού ήταν αυτό που έφερε τους δύο σκηνοθέτες σε επαφή με τους θρυλικούς Metallica. Tο Metallica: Some kind of monster, ακολουθεί στη διάρκεια της προετοιμασίας και ηχογράφησης του άλμπουμ St. Anger, τους Metallica από το στούντιο ηχογράφησης, στις πιο προσωπικές τους στιγμές, όπως τις συνεδρίες με τον ψυχαναλυτή τους και αποτυπώνει τον μεγάλο, ανομολόγητο φόβο τους μπροστά στον χρόνο που περνά, συνθέτοντας «ένα συναρπαστικό ψυχόδραμα, λογοτεχνικής πλοκής και επικών διαστάσεων», όπως ανέφεραν χαρακτηριστικά στην κριτική τους οι New York Times.

 

 

 

Σκηνοθέτης, συγγραφέας, παραγωγός, ιδρυτής του σημαντικότερου φεστιβάλ ντοκιμαντέρ των σκανδιναβικών χωρών, του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Ελσίνκι DocPoint, αλλά και της εταιρείας παραγωγής Art Films Production AFP Ltd, που στηρίζει και αναδεικνύει τον ανεξάρτητο, εμπνευσμένο, αιχμηρό κινηματογράφο, ο Άρτο Χαλόνεν, δεν είναι μόνο ένας χαρισματικός πολυσχιδής καλλιτέχνης, αλλά και ένας υπερδραστήριος άνθρωπος που έχει αφιερωθεί στην τέχνη του ντοκιμαντέρ, που την στηρίζει από το στάδιο της «ιδέας», μέχρι την ανάγκη μετάδοσής της στον κόσμο. Ο ίδιος ακολουθεί τα θέματά του, όπου αυτά τον οδηγήσουν: Στις άγριες πλαγιές του Κιργκιστάν, στην Κούβα των μύθων, στο απόκοσμο Θιβέτ, στην εξωτική Μαλαισία, στην Κίνα της ανυπέρβλητης ομορφιάς, αλλά και των ανισοτήτων. Όλες του οι περιπλανήσεις όμως τον οδηγούν ξανά και ξανά στην ίδια «Ιθάκη»: Τον άνθρωπο. Πολλές φορές η κάμερά του, λειτουργεί ως ένα ιδεολογικό όργανο αμφισβήτησης και αντίστασης, ένα μέσο κριτικής απέναντι στις αυθαιρεσίες της εξουσίας. Ταυτόχρονα όμως, ο εικονοποιός της παραδοξότητας Άρτο Χαλόνεν, αντιπαραβάλλει το αδυσώπητο πρόσωπο της κοινωνίας, με το μεγαλείο της ανθρώπινης ύπαρξης, μέσα από εικόνες ποίησης και λυρισμού.

 

Το Θιβέτ, η Κίνα και η Ινδία, φιλοξένησαν τέσσερα χρόνια (από το 1994 εως το 1998) τον Χαλόνεν στην πραγματοποίηση του ντοκιμαντέρ του, Karmapa – Two ways of divinity (Humanitarian Award της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Το ντοκιμαντέρ το οποίο καταδικάστηκε και λογοκρίθηκε από την κυβέρνηση της Κίνας έκανε την παγκόσμια κοινότητα κοινωνό σε ένα μείζον πολιτικό και θρησκευτικό ζήτημα, που πήρε μεγάλες διαστάσεις το 2000, όταν ο 14χρονος Καρμάπα Λάμα, τον οποίο η Κίνα προόριζε για θρησκευτικό ηγέτη του κατεχόμενου Θιβέτ, δραπέτευσε στην Ινδία, με τον ίδιο τρόπο που είχε δραπετεύσει 40 χρόνια πριν και ο ίδιος ο Δαλάι Λάμα. Το 2000 ολοκληρώνεται ο κύκλος των ταινιών επί ασιατικού εδάφους του Άρτο Χαλόνεν με το The Star’s Caravan, ένα αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ που μας ταξιδεύει στο Κιργιστάν, μια δημοκρατία που γεννήθηκε το 1991 μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το οποίο ξεδιπλώνει το παρελθόν και το παρόν ενός κράτους σε μεταβατικό στάδιο που προσπαθεί να βρει τις ισορροπίες του, ανάμεσα στον σοσιαλισμό, τους κανόνες της ελεύθερης οικονομίας, την ισλαμική πίστη και την νομαδική παράδοση. Το 2004 ο Φινλανδός σκηνοθέτης θα βρεθεί στην Κούβα, όπου και θα ανοίξει ένας νέος κύκλος βαθιά ανθρωποκεντρικών ντοκιμαντέρ, με φόντο, το «διαμάντι της Καραϊβικής», την Αβάνα. Χαρακτηριστικό έργο της περιόδου είναι το Conquistadors of Cuba, όπου τρία ιστορικά αυτοκίνητα, του Τσε, του Μπατίστα και του γκάνγκστερ Μέγιερ Λάνσκι μας ταξιδεύουν στον χώρο, τον χρόνο και τον μύθο. Το 2005 ο Άρτο Χαλόνεν θα βρεθεί στη Ρωσία, όπου θα κινηματογραφήσει στο Pavlov’s Dogs, την παράλογη και σοκαριστική χειραγώγηση που ασκεί στην υψηλή κοινωνία της χώρας, ένας σόουμαν - ψυχολόγος ονόματι Σεργκέι Κνιάτσεφ. Σπουδή της σύγχρονης Ρωσίας της ευμάρειας και ταυτόχρονα ένας αδίστακτος καθρέφτης αυτής, το ντοκιμαντέρ του Χαλόνεν διεισδύει σε έναν κόσμο απελπισμένων μοναχικών εύπορων ανθρώπων που διαθέτουν τον εαυτό τους σε διαγωνισμούς επαιτείας, προκειμένου να ξεπεράσουν την θλίψη και την ανοία τους. Στην πιο πρόσφατη δουλειά του, με τίτλο Shadow of the holy book (2007), ο Φινλανδός ντοκιμαντερίστας, πλησιάζει υφολογικά τον δρόμο που χάραξε ο Μάικλ Μουρ και ανιχνεύει μέσα από μια αλληλουχία γεγονότων και στοιχείων, τις παραμέτρους εκείνες που από την μια πλευρά εδραίωσαν το δικτατορικό καθεστώς στο Τουρκμενιστάν, κι από την άλλη, έδωσαν το απαραίτητο άλλοθι στον δυτικό κόσμο να το στηρίξει με την επίφαση της «πολιτιστικής» ανταλλαγής. Ο Χαλόνεν, θα βρεθεί στη Θεσσαλονίκη με αφορμή το αφιέρωμα, θα παρουσιάσει τις ταινίες του, θα συμμετάσχει σε ένα εργαστήριο με θέμα την παραγωγή ντοκιμαντέρ ένα ξεχωριστό και θα συνομιλήσει με το κοινό.

 

 

 

 

 

Το αφιέρωμα στον Σωτήρη Δανέζη περιλαμβάνει μια επιλογή 10 ταινιών της σειράς, παραγωγής 2005-2007 και συμπληρώνεται από μια έκθεση φωτογραφίας με υλικό από τις αποστολές του αναγνωρισμένου δημοσιογράφου και ακτιβιστή της εικόνας, που για τις ανάγκες του ρεπορτάζ και της Εμπόλεμης Ζώνης έχει ταξιδέψει σε περισσότερες από 55 χώρες του κόσμου: Από τη Βόρεια Κορέα, το Νεπάλ, το Βιετνάμ, την Καμπότζη και τα νησιά Φώκλαντς, ως τη Σομαλία, τη Σιέρρα Λεόνε, το Κονγκό, το Ιράν, την Κολομβία, τον Αμαζόνιο, τη Σαχάρα και την Αλάσκα. H έκθεση θα φιλοξενηθεί στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και θα έχει για τίτλο Ένα δευτερόλεπτο σιωπής. Στη συνέχεια, τόσο το αφιέρωμα όσο και η έκθεση θα ταξιδέψουν, σε μεγάλες πόλεις του εξωτερικού. Tο αφιέρωμα θα συνοδεύεται και από ειδική έκδοση για τη δράση και το έργο του Σωτήρη Δανέζη, την οποία στηρίζουν και προλογίζουν εκπρόσωποι της κυβέρνησης και σημαντικών θεσμικών φορέων της χώρας, όπως η Υπουργός Εξωτερικών Ντόρα Μπακογιάννη, ο Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας Θάνος Βερέμης, η Πρέσβειρα Καλής Θελήσεως της UNESCΟ Μαριάννα Βαρδινογιάννη, ο Πρόεδρος του ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ. Αλέκος Αλαβάνος, ο Γενικός Διευθυντής στο Ελληνικό Γραφείο της Greenpeace Νίκος Χαραλαμπίδης κ.ά.