Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον masterclass παραχώρησε ο σπουδαίος σέρβος κινηματογραφιστής Γκόραν Πασκάλιεβιτς την Πέμπτη 19 Νοεμβρίου στην αίθουσα Τζον Κασσαβέτης, στο πλαίσιο του 50ού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Ο σέρβος δημιουργός χαρακτήρισε την συνάντησή του με το σινεφίλ κοινό στο πλαίσιο του Φεστιβάλ ως μια «συζήτηση», αποποιούμενος τον όρο «masterclass», ωστόσο η αίσθηση των παρευρισκομένων ήταν ότι έλαβαν εκ μέρους του ανεκτίμητα μαθήματα κινηματογραφίας. Παρών στην εκδήλωση ήταν ο πρόεδρος του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Γιώργος Χωραφάς, ο οποίος με αφορμή το έργο του Γκόραν Πασκάλιεβιτς παρατήρησε: «Το χιούμορ είναι η ευγένεια των απελπισμένων και αυτό είναι ένα στοιχείο ολοφάνερο σε όλη την κινηματογραφική πορεία του Γκόραν Πασκάλιεβιτς».
Ο υπεύθυνος του τμήματος Ματιές στα Βαλκάνια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Δημήτρης Κερκινός, ανέφερε για τον εκλεκτό προσκεκλημένο της 50ης επετειακής διοργάνωσης: «Ο Γκόραν Πασκάλιεβιτς είναι ένας δημιουργός που έχει ήδη διανύσει μια κινηματογραφική διαδρομή 40 ετών. Το έργο του απαριθμεί 15 ταινίες μεγάλου μήκους, τριάντα ντοκιμαντέρ, καθώς και ταινίες μικρού μήκους, ενώ διακρίνεται από αισθητική και ιδεολογική συνέπεια. Ουμανιστής, διαποτισμένος από την απλότητα του ιταλικού νεορεαλισμού, και ιδιαίτερα τον κινηματογράφο του Βιτόριο ντε Σίκα, ο Πασκάλιεβιτς κάνει ταινίες που βασίζονται σε απλές ιστορίες».
Ο σέρβος σκηνοθέτης, αφού ευχαρίστησε τη διοργάνωση, αλλά και τον Δημήτρη Κερκινό προσωπικά με αφορμή την έκδοση που ετοίμασε προς τιμή του, θέλησε να εξηγήσει στους παριστάμενους τι είναι αυτό που τον συγκινεί περισσότερο στη Θεσσαλονίκη και το Φεστιβάλ της, ακόμη περισσότερο και από την Νέα Υόρκη, η κινηματογραφική διοργάνωση της οποίας πραγματοποίησε πριν από δύο χρόνια αφιέρωμα στο έργο του. Ο Γκόραν Πασκάλιεβιτς τόνισε χαρακτηριστικά: «Στη Θεσσαλονίκη παρουσιάζω πάντα τις ταινίες μου, έχω επίσης υπάρξει πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του Φεστιβάλ και πάντα χαίρομαι που γυρίζω εδώ, πραγματικά είναι μια ιδιαίτερη στιγμή για μένα». Ο σέρβος δημιουργός, ο οποίος στο παρελθόν έχει ζήσει και ένα χρόνο στην Ελλάδα, πρόσθεσε: «Αυτό το οποίο δεν ξέρετε είναι ότι ο πατέρας του πατέρα μου, δηλαδή ο παππούς μου, ήταν έλληνας και μάλιστα Θεσσαλονικιός, και το επίθετό του ήταν Πασχάλης. Έτσι, όταν η γιαγιά μου μαζί με τον πατέρα μου ήρθαν στη Σερβία, τότε ‘’προέκυψε’’ ο πρώτος Πασκάλιεβιτς».
Ο σέρβος κινηματογραφιστής, απευθυνόμενος μεταξύ άλλων και στους φοιτητές που παρευρίσκονταν ανάμεσα στο κοινό, πέρασε το μήνυμα ότι πρέπει να γίνονται ταινίες: «Το θέμα για μένα όλα αυτά τα χρόνια δεν ήταν πώς να βρω μια ιστορία, αφού ποτέ δεν αντιμετώπισα πρόβλημα καλλιτεχνικής στειρότητας. Είχα πάντα τρεις – τέσσερις ιστορίες για να διηγηθώ στον κόσμο, αληθινές ιστορίες με πραγματικούς χαρακτήρες. Το θέμα μου ήταν πάντα να τις υλοποιήσω χωρίς να έχω χρήματα. Θέλω, λοιπόν, να ενθαρρύνω τους νέους ανθρώπους να ασχοληθούν με την κινηματογραφία με κάθε τρόπο. Το ίδιο λέω και στον γιο μου όταν γκρινιάζει ότι δεν έχει το ένα ή το άλλο πράγμα. Του λέω ‘’πάρε την κάμερά σου, βγες εκεί έξω και γύρισε την ταινία σου αν έχεις θέμα’’».
Στη συνέχεια, ο Γκόραν Πασκάλιεβιτς έκανε λόγο για τον τρόπο με τον οποίο ακόμα και τα μεγάλα μπάτζετ μπορούν να περιορίσουν τον κινηματογραφιστή. Ανέφερε χαρακτηριστικά την εμπειρία της συνεργασίας του με μεγάλο αμερικανικό στούντιο, το οποίο του παρείχε τον προϋπολογισμό που αναζητούσε, αλλά όχι και την καλλιτεχνική ελευθερία να εκφραστεί όπως επιθυμούσε. «Όταν ξεκίνησα την καριέρα μου, είχαμε τεράστιες, εξαιρετικά δυσκίνητες κάμερες, τις οποίες ωστόσο ήμουν αναγκασμένος να χρησιμοποιώ αν ήθελα να πιάνω και τον ήχο παράλληλα με την εικόνα, καθώς η τεχνολογία της εποχής ήταν τέτοια που σε υποχρέωνε να προσθέσεις τον ήχο πάνω στην εικόνα στην πλειοψηφία των περιπτώσεων. Έτσι, για να αποθανατίσω τον αυθορμητισμό των ηθοποιών, αναγκάστηκα να κάνω πιο στατικά πλάνα χρησιμοποιώντας τις συγκεκριμένες κάμερες. Από εκείνη την εποχή μέχρι την εποχή που είχα στη διάθεσή μου επτά με οκτώ εκατομμύρια δολάρια για μια ταινία, οι διαφορές ήταν μεγάλες. Όμως, θα σας πω κάτι: Όταν ετοιμάζαμε την ταινία Τριστάνος και Ιζόλδη, η οποία επρόκειτο να κοστίσει 40 εκ., ξαφνικά διακόπηκε η παραγωγή. Παρόλο που καλύφθηκαν τα κόστη τόσο για το σενάριο όσο και για την προεργασία –η οποία διήρκεσε ενάμιση χρόνο-, εντούτοις η ταινία δεν γυρίστηκε γιατί την ίδια περίοδο είχε μόλις κάνει πρεμιέρα μια ταινία με τον Κένεθ Μπράνα, η οποία απεικόνιζε την ίδια ατμόσφαιρα και τελικά δεν πήγε καλά. Έτσι, το συγκεκριμένο στούντιο αποφάσισε να χάσει 1.5 εκατομμύριο δολάρια παρά 40, και διέκοψε την παραγωγή ακριβώς για αυτό το λόγο. Τότε, λοιπόν, κατάλαβα ότι ο κινηματογράφος βρίσκεται στα χέρια λογιστάκων και ότι οι μεγάλοι προϋπολογισμοί εμπεριέχουν και άλλου τύπου υποχρεώσεις. Αυτός, λοιπόν, είναι και ο λόγος για τον οποίο έχω πίστη στην ψηφιακή εποχή, η οποία κατά την άποψή μου δεν θα σκοτώσει το σινεμά - ίσα ίσα θα συμβεί το αντίθετο». Στοιχειοθετώντας αυτή του την άποψη, ο Γκόραν Πασκάλιεβιτς αναφέρθηκε χαρακτηριστικά στη διανομή της τελευταίας του ταινίας με τίτλο Ταξίδια του μέλιτος, η οποία παίζεται στην Ισπανία με δυο κόπιες φιλμ –στη Μαδρίτη και τη Βαρκελώνη- και άλλες έξι ψηφιακές κόπιες που παίζονται σε μικρότερες πόλεις της χώρας. Οι κόπιες αυτές, όπως είπε ο ίδιος, διαθέτουν εξαιρετική ποιότητα και κάνουν προσιτό το έργο του σε ένα μεγαλύτερο κινηματογραφικό κοινό.
Αντικείμενο της συζήτησης αποτέλεσαν, φυσικά, οι ταινίες του καταξιωμένου σέρβου δημιουργού. Ο ίδιος ο Γκόραν Πασκάλιεβιτς προτίμησε να μιλήσει με συγκεκριμένα κινηματογραφικά παραδείγματα από την κινηματογραφική του πορεία. Έτσι, το κοινό παρακολούθησε χαρακτηριστικές σκηνές ταινιών του, όπως αυτή που ο Lazar Ristovski υπνωτίζει μια γυναίκα στο φιλμ Οι αισιόδοξοι, ή μια άλλη σεκάνς στην οποία ο ίδιος ηθοποιός συναντά μια 12χρονη αυτιστική κοπέλα και τη μητέρα της να έχουν κάνει κατάληψη στο σπίτι του, απ’ όπου έλειπε για δέκα χρόνια, στην ταινία Όνειρο χειμωνιάτικης νύχτας. Η συγκεκριμένη σκηνή προκάλεσε μια αυθόρμητη απορία εκ μέρους των θεατών, οι οποίοι αναρωτήθηκαν για ποιον λόγο ο σκηνοθέτης επέλεξε να χρησιμοποιήσει στην εν λόγω ταινία μια κοπέλα που ήταν αυτιστική στην πραγματικότητα, και όχι κάποια ηθοποιό. Επιπλέον, το κοινό ρώτησε τον Γκόραν Πασκάλιεβιτς σχετικά με την κινηματογραφική πρόκληση που συνιστά σε τέτοιες περιπτώσεις η απρόβλεπτη συμπεριφορά των μη επαγγελματιών ηθοποιών που καλούνται να παίξουν σε μια ταινία. Ο σέρβος κινηματογραφιστής τόνισε: «Όταν γνώρισα την αυτιστική κοπέλα που έπαιξε τελικά στην ταινία μου γοητεύτηκα τόσο πολύ από εκείνη. Αποφασίζοντας να την εντάξω στην ταινία, αντιμετώπισα ένα ηθικό δίλημμα, ωστόσο ο γιατρός της μου ξεκαθάρισε ότι μόνο καλό θα της έκανε από ένα τέτοιο είδος κοινωνικοποίησης. Έτσι, για τη συγκεκριμένη σκηνή ετοίμασα μικρές και διακριτικές κάμερες, τους ηθοποιούς, τα φώτα, τα πάντα, και την έβαλα στο σετ, μην γνωρίζοντας καθόλου πως θα αντιδράσει. Βέβαια, με αυτόν τον τρόπο ρισκάραμε γιατί δεν ξέραμε τι θα προκύψει και εάν θα ολοκληρωθεί η ιστορία, ωστόσο αυτού του είδους την περιπέτεια είναι που αναζητώ κάθε φορά που κάνω κινηματογράφο. Χωρίς αυτή την περιπέτεια δεν μπορώ να κάνω κινηματογράφο. Θέλω το σενάριο να έχει εξέλιξη. Άλλωστε, κάποιοι ρόλοι στα γυρίσματα αποδεικνύονται σημαντικότεροι, ενώ κάποιοι όχι, και αυτό φαίνεται από την ίδια την ταινία, η οποία είναι ιδιαίτερα ζωντανή. Γι’ αυτό δεν μπορούσα να κάνω ταινία με τους αμερικανούς, γιατί εκείνοι ήθελαν τα πάντα να είναι όπως ακριβώς τα γράφει το σενάριο. Ακριβώς έτσι έγινε μια ταινία στην οποία είχα συνεργαστεί μαζί τους μεν, επρόκειτο ωστόσο για μια ταινία χωρίς αυθορμητισμό, μια ταινία στην οποία έχασα την ψυχή μου ως σκηνοθέτης».
Μιλώντας για την πολιτισμική διαφορά που χαρακτηρίζει τέτοιου είδους κινηματογραφικές προσεγγίσεις, ο Γκόραν Πασκάλιεβιτς επεσήμανε ότι εντοπίζει κάτι παρόμοιο και σε σχέση με την Γαλλία, η οποία, παρά το γεγονός ότι αποτελεί τη δεύτερη πατρίδα του, παρόλα αυτά δεν τον ευνοεί προκειμένου να γυρίσει ταινία εκεί: «Στη Γαλλία είναι σαν να έχουν λύσει όλα τους τα προβλήματα και ασχολούνται μόνο με τις σχέσεις, με τον έρωτα. Δεν είναι σαν τα Βαλκάνια, όπου υπάρχουν σοβαρές, δυνατές ιστορίες για να διηγηθείς. Γι’ αυτό και γυρίζω ταινίες εδώ και όχι εκεί. Στη Γαλλία μου ζητούν να δω την χώρα τους ως Γάλλος αλλά δεν τους ενδιαφέρουν τα σενάριά μου, στα οποία βλέπω τη Γαλλία μέσα από το δικό μου πρίσμα. Ίσως πιστεύουν ότι οι ταινίες που θα πραγματοποιηθούν με αυτό τον τρόπο δεν θα έχουν εμπορικό αντίκρισμα».
Στο πλαίσιο του masterclass, ο Γκόραν Πασκάλιεβιτς δεν παρέλειψε να προσκαλέσει στην κουβέντα έναν από τους αγαπημένους του ηθοποιούς, τον Nebojsa Milovanovic, πρωταγωνιστή της τελευταίας του ταινίας Ταξίδια του μέλιτος, η οποία προβάλλεται στο 50ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, προκειμένου να μιλήσει και ο ίδιος για τη εμπειρία του από τη συνεργασία τους. «Το σημαντικό είναι η εμπιστοσύνη» είπε ο νεαρός ηθοποιός, «η εμπιστοσύνη που πρέπει να έχεις και να σου έχει ο σκηνοθέτης. Και αυτό υπάρχει με τον Γκόραν». Κλείνοντας την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συζήτηση, ο Γκόραν Πασκάλιεβιτς συνόψισε την τοποθέτησή του σχετικά με την τέχνη του με λιτό και περιεκτικό τρόπο λέγοντας: «Προσπαθώ να πω ότι δεν μπορούν να πουν οι άλλοι».
